དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པ་དང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་བར་གྱི་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་ལམ་བ་གླེང་བ། མུ་འགོད། ༡༡-༡༥ རྫོགས།

༄༅། །དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པ་དང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་བར་གྱི་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་ལམ་དང་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་གནས་བབ་དངོས་གླེང་བ།

ས་བཅད་ལྔ་པ། དབང་ཆེན་གསུམ་དང་འབུལ་ཆེན་རིམ་པ་གསུམ་གྱི་ལོ་ཚིགས་དང་བྱུང་བ་དངོས་གླེང་བ།
དེ་ལྟར་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་དགུང་ལོ་ཉིར་གཅིག ཕྱི་ལོ་1256 ལོར“དགེ་འདུན་འདུས་པ་རྒྱ་མཚོའི་དབུས་སུ། བསྙེན་པར་རྫོགས་པ་མཛད་དོ། དེ་ནས། ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་བྱོན། སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་ཡབ་ཡུམ་སྲས་དང་བཅས་པ་ལ། རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་བསྐུར། ཏི་ཤྲྭི་མཚན་གསོལ། དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་བསྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། དབང་ཡོན་འབུལ་བ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཕུལ། ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ། བོད་ཡུལ། གོ་སེ་ལའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཆུག་པའི་སྙན་གྲགས་སྒྲོགས་པ་དང་། འཇའ་མོ་འཛུགས་པ་ལ། མི་ཆེན་སྨན་བྱ་བ། ས་སྐྱ་མན་ལ་མངགས། སེ་ཆེན་གྱིས། བོད་ལ་གསེར་ཡིག་བཏང་བའི་སྔ་མ་དེ་ཡིན་ནོ།། རྒྱའི་ཧ་ཤང་། ཆིག་ཆར་བའི་ལྟ་བ་ལ་ཞེན་པ་དང་། ཐའོ་ཤང་ལའོ་བ་གིན་བྱ་བའི་རྗེས་འབྲང་། ཆོས་ལྟར་བཅོས་པའི་གཞུང་ལུགས་ལ། མཁས་པའི་ང་རྒྱལ་གྱི་དྲེགས་པ་བཅུ་བདུན་ཡང་དག་པའི་རིག་པས་ཕམ་པར་མཛད་ནས། བསྟན་པའི་སྒོར་བཙུད། ཧོར་ཡིག་མེད་པ་ལ། ཧོར་ཡིག་བརྩམས་ནས། དར་བར་མཛད། སྤྱིར་བལ་པོ་དང་། རྒྱ་དཀར་ནག མི་ཉག ཧོར། ཀའུ་ལེ། འཇང་། ཡོ་གུར། ཁུ་སེན་ལ་སོགས་པའི། དགེ་སློང་ཕོ་མོ་དང་། དགེ་ཚུལ་ཕོ་མོ། རབ་ཏུ་བྱུང་བ་སྟོང་ཕྲག་བཞི་དང་། བཞི་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔའི་མཁན་པོ་མཛད་ཅིང་། བླ་མའི་དངོས་སློབ་འདུལ་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་མགོན་པོ་བྱ་བ། སྨན་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་མངགས་ནས། ལོ་གཅིག་ནང་དུ། རབ་བྱུང་དགུ་བརྒྱ་བཞི་བཅུ་རྩ་བདུན་གྱི་མཁན་པོ་མཛད་དེ། དེ་རྣམས་ལས་རྒྱུད་པའི་དགེ་སློང་དགེ་འདུན་དཔག་ཏུ་མེད་པས་གང་ནས། བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་མཛད་དོ།། དེའི་ཕྱི་ལོ། མེ་ཕོ་འབྲུག་(1256) ལ་བླ་མ་བོད་ལ་བྱོན། མདོ་ཁམས་རྩོབ་དོ་གནས་གསར་དུ་ཉེ་གནས་ཆེན་པོ་སྟོན་ཚུལ་གྱི་མགོ་བྱས་ནས། ཉིན་གཅིག་ལ། རིན་པོ་ཆེ་གླེགས་བམ་སྟོང་ཕྲག་ཕྱེད་དང་གཉིས་གྱིས་ཐོག་གྲངས། ས་ཆ། སྡེ་དགོན། མི་ནོར་གྱི་འབུལ་བ་སྟོབས་ཆེ་བ་བཞེས་ནས། དབུས་གཙང་དུ་ཕེབས། འབྲུག་ལོ་(1256)དེ་ལ། དཔོན་ཆེན་ཤྭཀྱ་བཟང་པོས་དོ་དམ་བྱས་ནས། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་འགྲམ་གཏིང་བ། ས་སྐྱ་བཏབ་རྟིང་། ལོ་བརྒྱ་དང་བདུན་ཅུ་དོན་བརྒྱད་སོང་དུས་ཡིན། དེ་ནས་ད་ལྟ་ཤིང་ཕོ་སྟག་(1254) ལོ། སྲོག་རྨེ་བརྒྱད་དཀར་དབུས་ན་ཡོད་པ་འདི་ཡན་ལ། ལོ་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་གཅིག་སོང་འདུག ས་སྐྱར་ཕེབས་པའི་ཚོགས་ཇ། གྲོ་འགྱེད་དང་། ཆོ་རྗེ་པའི་གཤེགས་རྫོང་སྐུ་སྐལ། ནང་རྟེན་རིན་པོ་ཆེའི་སྒོ་མང་བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོ་བཞེངས་པ། གསེར་ཐོག གསེར་འཕྲུ་འཛུགས་པ། གཅུང་གི་འདོད་དང་བཅས་པའི་ཕྱོགས་སུ། ཕྱག་རྫས་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་བཏང་ཞིང་། ལྕགས་ཕོ་རྟ་(1270)ལོ་ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པ་ལ། གཙང་ཆུང་མིག་རིང་མོར། དབུས་གཙང་མངའ་རིས་ཀྱི། དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། ཆོས་འཁོར་བསྐོར་བའི་ཆས་ལ། གསེར་སྲང་དགུ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གསུམ་ཞོ་གསུམ། དངུལ་བྲེ་ཆེན་དགུ། ན་ཕྱིས་དང་། ཟབ་ཆེན་ཡུག་བཞི་ཅུ་རྩ་གཅིག གོས་ཡུག་བརྒྱད་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་སོ་བརྒྱད། ཇ་སིགས་ཆེན་བརྒྱ་ཉི་ཤུ། སྦྲང་བུར་དྲུག་བརྒྱ་དང་གསུམ། མར་ཁལ་ཆིག་ཁྲི་སུམ་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད། ནས་ཁལ་སུམ་ཁྲི་བདུན་སྟོང་བཅོ་བརྒྱད། རྩམ་ཁལ་བརྒྱད་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ། གཞན་ཡང་ཕྲན་རྩེགས་གྲངས་མེད་པ་དང་བཅས་བསྙེན་བཀུར་རོ།། ལྕགས་མོ་ལུག་(1271)ལོ་ལ། མདོ་གསུམ་བཀའ་འགྱུར་པོ་ཏི་བརྒྱ་དང་བཅོ་ལྔ་བཞེངས་པ་ལ། གསེར་རྐྱང་སྲང་སྟོང་ཕྲག་བཞི་དང་ཉིས་བརྒྱ་བདུན་ཅུ་རྩ་གཅིག་ཞོ་གསུམ་བཏང་ངོ་། མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[43] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ནམ་བྱོན་པ་དང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་ག་དུས་གང་དུ་གནང་བ་སོགས་གོང་དུ་ཧ་ཅང་གསལ་བོ་བཀོད་འདུག་པས།
ང་ཚོས་ད་ལྟའི་བར་ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་པོ་དག་ཕུལ་གནང་བར་བཞེད་པ་དེ་ཡང་དག་ཡིན་མིན་དོགས་སློང་དགོས་པའི་མཚན་མ་ཞིག་འདིར་རྙེད་སོན་བྱུང་། འུ་ཅག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཆོས་འབྱུང་། རྣམ་ཐར་ཕལ་མོ་ཆེ་ཧ་ཅང་བསྡུས་གྲགས་པའི་སྐྱོན་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། སྙིང་པོ་བསྡུས་ན་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་ཕེབས་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་དབང་བསྐུར་ཏེ་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་པོ་དག་རིམ་པར་བསྩལ་བ་གསལ་ལ། གེ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཕྱི་ལོ་1255 ལོར་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་ཞིང་། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱི་ལོ་1256 ལོར་བསྙེན་རྫོགས་བསྒྲུབས། ཕྱི་ལོ་1260 རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་༼དེང་གི་པེ་ཅིན༽བྱོན་ནས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་དང་པོ་བསྐུར་ནས་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། ཏི་ཤྲྭིའི་གོ་གནས་བསྩལ་བ་གསལ་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རྒྱལ་པོ་ཕོ་བྲང་དང་རྒྱའི་ཅོང་ཏོའི་མཁར་དུ་བཞུགས་པ་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ལས་རྟོགས་སླ་སྟེ། 《ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་ཡི་གེའི་མ་མོ་སྤེལ་བའི་རབ་བྱེད།》ཅེས་པ་དེ་ཉིད་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་བརྩམས་གནང་འདུག་ཏེ། “ཐེག་པ་ཆེན་པོ་གསལ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཡི་གེའི་མ་མོ་ལ་སྤེལ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ། བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་ཞེས་བྱ་བས། ལྕགས་ཕོ་སྤྲེའུའི་ལོ་དཔྱིད་ཟླ་ར་བའི་ཚེས་ཉི་ཤུ་གཅིག་ལ། རྒྱ་ནག་པོ་ཅོང་ཏོའི་མཁར་དུ་སྦྱར་བ་རྫོགས་སོ།།”[44] ཞེས་གསལ་མོད། ད་དུང་སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་བརྩམས་པའི་གསུང་རྩོམ་མང་དག་མཆིས་ཀྱང་། ཡིག་ཚོགས་དང་དགེ་མཚན་ཆེན་པོའང་མ་མཐོང་བས་མ་བཀོད་པ་ཡིན།  འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཕྱི་ལོ་1260 ནས་1264 བར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བཞུགས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་1265 ཤིང་མོ་གླང་ལོར་ཕྱིར་བོད་ཁམས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས་ཏེ་1267 བར་བཞུགས་པ་གསལ་ཏེ། “དེ་ནས་སོ་གཅིག་པ་ཤིང་མོ་གླང་གི་ལོ་ལ་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱར་ཕེབས། གསེར་ཐོག་ཆེན་མོར་རྡོར་དབྱིངས་ཀྱི་ལྷ་ཚོགས་བཞུགས་པའི་བཀའ་ཤིས་སྒོ་མང་རིན་པོ་ཆེ་དུ་མས་བརྒྱན་པ་དང་། རྗེ་བཙུན་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱི་རྟེན་སྐུ་འབུམ་བདུན་ལ་གདུགས། ཆོས་འཁོར་གསེར་ཟངས་ལས་གྲུབ་པ་དང་། ཁྱད་པར་སྐུ་འབུམ་ལ་གསེར་ཐོག་རྣམས་མཛད། མདོ་རྒྱུད་དང་ཤེར་ཕྱོགས་སོགས་རྒྱལ་བའི་བཀའ་གསེར་གྱི་པོ་ཏི་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་པ་བཞེངས།”[45] ཞེས་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་སློབ་གཉེར་མུ་མཐུད་གནང་ཞིང་། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དུ་མར་བརྟེན་ནས་སྲིད་ན་རྙེད་པར་དཀོན་པའི་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་སྡེའི་དབང་ལུང་མན་ངག་ཕལ་མོ་ཆེ་ཐོས་བསམ་སྦྱང་བ་མཐར་ཕྱིན་མཛད། ཕྱི་ལོ་1267 ལོར་སླར་ཡང་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་གསལ་ཏེ། “དེ་ནས་དགུང་ལོ་སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་པ་མེ་མོ་ཡོས་ལ། རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོས་གདན་འདྲེན་གྱི་གསེར་ཡིག་པ་ནན་ཆེ་བས་གོང་ལ་ཕེབས། དེའི་དུས་སུ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲ་སྒྲིག་མཛད་ནས་བྱོན་པས། བཅོམ་ལྡན་རལ་གྲིས། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་བཀའ་ཆག་སྤྲིན་གྱིས་སྒྲིབ།། སེམས་ཅན་བདེ་སྐྱིད་མི་དཔོན་ལག་ཏུ་ཤོར།། སྙིགས་དུས་དགེ་སྦྱོང་དཔོན་པོའི་ཆ་ལུགས་འཛིན།། འདི་གསུམ་མ་གཏོགས་འཕགས་པ་མིན་པར་གོ།། ཞེས་ཟུར་ཟའི་ཚིག་ཕུལ་བ་ལ། ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཉིད་ཀྱིས་དེའི་ལན་དུ། བསྟན་པ་འཕེལ་འགྲིབ་ཡོང་བ་རྒྱལ་བས་གསུངས།། སེམས་ཅན་བདེ་སྐྱིད་རང་རང་ལས་ལ་རག། གང་ལ་གང་འདུལ་དེ་ལ་དེ་སྟོན་བྱེད།། འདི་གསུམ་མ་གཏོགས་མཁས་པ་མིན་པར་གོ།། ཞེས་གསུངས་པར་གྲགས་སོ།། དེ་ལ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་ནི། གདུང་རབས་ཡ་རབས་ཁ་རྒྱན་ལས། ཞར་ལས་བྱུང་བ་ཕྱི་ནང་ལས་ཚན་ནི། གསོལ་གཟིགས་མཆོད་གསུམ། མཇལ་ཡིག་མཛོད་གསུམ། ཐབ་འདྲེན་གདན་གསུམ། སྐྱ་རྟ་མཛོ་ཁྱི་བཞི། ཆེན་པོ་ལ་འོས་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་སྟེ། ། འདི་རྣམས་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ས་སྐྱ་པ།། དཔལ་ལྡན་འཕགས་པའི་རིང་ལ་དར་བ་ཡིན།། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། གསུམ་ཚན་གསུམ་དང་ཉིས་ཚན་གཉིས་ཞེས་བྱ་སྟེ། དེ་ལ་གསུམ་ཚན་གསུམ་ནི། གསོལ་གཟིམས་མཆོད་གསུམ། མཇལ་ཡིག་མཛོད་གསུམ། ཐབ་འདྲེན་གདན་གསུམ། ཉིས་ཚན་གཉིས་ནི། སྐྱ་རྟ་གཉིས། མཛོ་ཁྱི་གཉིས་ཞེས་གྲགས་སོ།། དིང་སང་ནི་རང་རང་གི་བློས་བཏགས་པའི་བགྲང་ལུགས་མི་འདྲ་བ་རབ་ཏུ་མང་ཡང་། འདིར་བཀོད་པ་ནི་ཡི་གེ་ཁུངས་ཐུབ་རྣམས་ལས་བཏུས་པའོ།།”[46] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་དུ་བྱོན་སྐབས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་གུས་བཀུར་ཆེ་བར་མཛད་དེ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲ་སྒྲིག་མཛད་ནས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་དང་། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་རྒྱལ་ཡུལ་དུ་བཞུགས་རིང་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དབང་ཞུས་ཏེ། “དེ་ནས་བླ་ཆེན་འདི་ཉིད་གོང་དུ་ཕེབས་ནས་དགུང་ལོ་སོ་དྲུག་པ་ལྕགས་ཕོ་རྟ་ལ་རྒྱལ་པོས་སླར་ཡང་དབང་བསྐུར་ཞུས་པའི་ཚེ། མི་ཉག་རྒྱ་རྒོད་རྒྱལ་པོའི་ཤེལ་དམ་ལ་བཅོས་བྱས་ནས་ཤེལ་དམ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། འཇའ་ས་ཁྱད་པར་ཅན་ཕུལ་ཏེ། གནམ་གྱི་འོག སའི་སྟེང་ན་རྒྱ་གར་ལྷའི་སྲས་པོ། སྤྲུལ་པའི་སངས་རྒྱས། ཡི་གེ་རྩོམ་མི། རྒྱལ་ཁམས་འཇགས་སུ་འཇུག་པ་པོ། གནས་ལྔ་རིག་པའི་པཎྜིཏ་འཕགས་པ་ཏི་ཤྭི་ཞེས་པའི་མཚན་གསོལ། ཟང་ཟིང་གི་འབུལ་བ་ཡང་དངུལ་བྲེ་ཆེན་སྟོང་ར་ཅན། གོས་དར་ལྔ་ཁྲི་དགུ་སྟོང་ལ་སོགས་པ་དང་། མཇལ་རེས་ཀྱི་མཐོང་ཕྱག་དང་མཇལ་དར་དངུལ་བྲེ་ཆག་མེད་སོགས་མཛད་པས། རྒྱལ་པོའི་འཕྲལ་གྱི་འབུལ་བ་ཀུན་དྲིལ་བས་གསེར་བྲེ་བརྒྱ་ལྷག་པ་དང་། དངུལ་བྲེ་སྟོང་ར་ཅན། གོས་དར་གཞི་ཁྲི་ལ་སོགས་པ་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། དེ་ལྟར་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་འགྲོ་བ་མ་ལུས་པ་ཐེག་པ་ཆེན་པོ་ལ་བཀོད་དེ་བདེ་བར་གཤེགས་པའི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཉིན་བྱེད་ཀྱི་སྣང་བ་ལྟར་ཆེས་ཆེར་གསལ་བར་མཛད།”[47] ཅེས་གསལ་བ་དང་། མདོ་དོན་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ནས་དབང་ཐེངས་ཉིས་པ་དེ་ཞུས་པ་ཡིན་ལ། དབང་ཞུས་པའི་ཡོན་ལ་མི་ཉག་རྒྱ་རྒོད་ཀྱི་ཤེལ་དམ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གྱི་འཇའ་ས་ཁྱད་པར་ཅན་ཏེ་ཕུལ་བ་ཡིན་ཞིང་། དབང་གནང་ཡུལ་ནི་གོང་དུ་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་གསུངས་པ་བཞིན་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་ཡིན་པ་སྨོས་མེད་ཡིན་ལ། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་མཚན་བསྟོད་ཕུལ་ཏེ། གནམ་གྱི་འོག སའི་སྟེང་ན་རྒྱ་གར་ལྷའི་སྲས་པོ། སྤྲུལ་པའི་སངས་རྒྱས། ཡི་གེ་རྩོམ་མི། རྒྱལ་ཁམས་འཇགས་སུ་འཇུག་པ་པོ། གནས་ལྔ་རིག་པའི་པཎྜིཏ་འཕགས་པ་ཏི་ཤྭི་ཞེས་མཚན་ཡང་གསོལ། མ་ཟད་ནོར་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱི་འབུལ་བ་ཇི་ལྟར་བསྩལ་བ་ནི་གོང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་བསྐྱལ་བཟློས་བྱེད་པར་དགོས་པ་རླབས་པོ་ཆེ་མ་མཐོང་ངོ་།།   དེ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ལོ་དགུ་ལ་བཞུགས། ཕྱི་ལོ་1275 ལོ་སླར་ཡང་བོད་ཁམས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བདེ་བར་བ་བསྐྱངས་ཏེ་1278 བར་བཞུགས། ཕྱི་ལོ་1279 ལོར་སླར་ཡང་གོང་མས་གདན་དྲངས་ཏེ་ལོ་གཅིག་བཞུགས་པ་གསལ་ཏེ། “མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[48] ཞེས་གསལ་བས། ཕྱི་ལོ་1277 ལོར་རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས་ཆོས་འཁྲོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ་ཉིན་གསུམ་བར་དུ་གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་ཏེ། རྗེས་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན་པ་གསལ་ཡང་། ཕྱི་ལོ་1278 ལོར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱ་རང་ན་བཞུགས་པ་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་དག་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་སླ་ཡང་། ཕྱི་ལོ་1279 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གསུང་རྩོམ་ཅི་ཡང་བརྩམས་གནང་མི་འདུག་པས། ཁོང་ཉིད་རྒྱལ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ནས་གསུང་རྩོམ་འབྲི་རྒྱུའི་དུས་ཚོད་མ་རག་པར་སེམས། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་ཐེངས་གསུམ་པ་དེ་བསྩལ་ཏེ་དབང་ཡོན་ལ་རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ་བ་གསལ་ཏེ། “དབང་ཡོན་རྟོང་མ་ལ། བླ་མའི་བཀའ་བཞིན་རྒྱའི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ་ནས། རྒྱ་མི་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོ་སྲོག་ཐར་དུ་བཅུག་འདུག དེ་དུས། བླ་མ་འཕགས་པས། བསྔོ་བ། སྨོན་ལམ་འདི་ལྟར་མཛད་དོ།། ནམ་མཁའི་ཁམས་ནི་ཁྲག་གི་མདོག་དམར།། རྐང་ལེབ་རོ་ཡི་ཕྱིའི་རྒྱ་མཚོ་ཁེངས།། འདི་འདྲ་བཅད་པའི་དགེ་བ་གང་དེ་ཡིས།། མཁྱེན་རབ་དབང་ཕྱུག་ཐུགས་དགོངས་ཕྱིར་དང་།། ཕན་བདེའི་བསྟན་པར་རབ་ཏུ་རྒྱས་ཕྱིར་དང་།། མི་དབང་སྐུ་ཚེ་ཤིན་ཏུ་བརྟན་ཕྱིར་བསྔོ།།”[49] ཞེས་སྨོན་ལམ་བཏབ་པ་གསལ་ལ། མདོ་དོན་སྐབས་དེར་རྒྱ་ཡུལ་གྱི་འགྲོ་བ་མང་པོའི་ཚེ་སྲོག་སྐྱབས་པའི་ཕྱག་ལས་རླབས་ཆེན་མཛད་གནང་ཡོད། གོང་དུ་གླེང་བ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་ཐེངས་གསུམ་བྱོན་པའི་སྐབས་སོ་སོར་རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་བསྩལ་གནང་བར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དབང་ཡོན་ལ་ཐོག་མ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། དབང་ཡོན་ཐེངས་གཉིས་པར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། དབང་ཡོན་ཐེངས་གསུམ་པར་རྒྱ་ཡི་མི་ཡུར་ཆེན་མོ་ཕུལ་ཚུལ་བཤད་ཟོན་ཏོ།། ཕྱི་ལོ་1280 ལོར་སླར་ཡང་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་ཞབས་གསོལ་བདེ་བར་འཁོད་ནས་ཡུན་རིང་མ་བཞུགས་པར་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོར་“བླ་མ་འདིས་གདན་ས་ལོ་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་མཛད་དེ། དགུང་ལོ་ཞེ་དྲུག་པ། ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་(1280)གི་ལོ། སྨལ་པོ་ཟླ་བའི་ཉི་ཤུ་གཉིས་ཀྱི་སྔ་དྲོ། ཉི་མ་དང་། མེ་བཞིན་འཕྲོད་པའི་ཚེ། དཀོན་མཆོག་ལ་མཆོད་པ་རྒྱ་ཆེན་པོ་བཤོམས་གསུངས། སྐྱིལ་མོ་དཀྲུངས་མཛད། རྡོ་རྗེ་དྲིལ་བུ་ཐུགས་ཁར་བསྒོམ་ནས། རྩེ་གཅིག་ཏུ་བཞུགས་པའི་ངང་ལ། ངོ་མཚར་པའི་བལྟས་དུ་མ་དང་བཅས་ཏེ། དཔལ་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་བླ་བྲང་དུ་བདེ་བར་གཤེགས་སོ།།”[50] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱའི་ལྷང་ཁང་བླ་བྲང་དུ་སྐུ་བདེ་བར་གཤེགས་ཚུལ་གསུངས་ཀྱང་། ངག་རྒྱུན་ལྟར་ན་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ལ་དུག་དྲངས་ནས་བཀྲོངས་ཚུལ་བཤད་པ་བདེན་ཤས་ཆེ་སྟེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ། “སང་གྷ། སོན་ཇིང་དབེན་གྱི་དུ་བསྐོས་ཡོད་པའི་སྐབས་སུ། བླ་མ་ས་སྐྱར་བྱོན། དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོས། དམ་ཉམས་བྱས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གྱིས། གོང་དུ་ཞུ་བ་བཏང་པས། ས་སྐྱ་པ་དང་སྒོས་སུ་འབྲེལ་ཆེ་བས། ཞབས་ཏོག་གྲུབ་པར་དགོངས་ནས། མི་ཆེན་སང་གྷས་མགོ་བྱས། ཁྲིམས་དམག་སྟོབས་ཆེ་བ་འགྲིམ་གསུངས་པའི་ལུང་བྱུང་པས། སང་གྷས། བོད་དབུས་གཙང་ས་རོང་དོགས། དམག་པོ་ཆེ་ཤོང་ས་མེད། རྩ་བའི་ཧོར་དམག་ཁྲི་ཚོགས་བདུན་གྱི་སྟེང་དུ། མདོ་སྟོད་སྨད་དང་བཅས་པས། དམག་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་ལྷག་ཡོང་། དེས་འཆུན་པས། དེ་བཞིན་གྱིས། བཀའ་གནང་དགོས་ཞུས་པས། དེ་ལྟར་ཡིན་ཆུག་གསུངས་པ་བྱུང་ནས། ཁྲིམས་དམག་སྟེགས། འོ་ཡུག་མེ་ཏོག་ལུང་དུ་སླེབ་པ་དང་། ས་ཁད་ཡངས་པས། ལྷ་ཤངས་ནང་ལ་དམག་ལམ་བྱེད་རྩིས་ཡོད་པ། ཆབས་མི་གྲོང་ན། བླ་མའི་འཕགས་པའི་གསོལ་ཇ་བ་མི་ཆེན་སང་གྷ་དང་གྲོགས་མཆེད། སློབ་དཔོན་བློ་གྲོས་བཟང་པོ་བྱ་བ་ཡོད་པ་དེས། དམག་སྒར་དུ་ཇ་ཞལ་ལ་བྱོན། མཇལ་བའི་ཞུ་འབུལ་བྱས་པས། དམག་ལམ་ལང་འགྲོ་ནང་ལ་སྐྱོག་ཐུབ། ཧོར་དམག་གི་ཁ་འབེབས། ཐུལ་འཇུག་ལ། སྔ་སོར། ལང་འགྲོ་ཁང་དམར་གྱི་ས་མཁར་ཕབས་བབས་བླང་། དེ་རྟིང་། དཔལ་རྣམས་བྱ་རོག་ཚང་གི་མཁར་ལ། གྱོགས་སྐོར་རྒྱག་དྲག་པོ་བྱ་ནས། ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ཁྲིམས་ལ་བསྒྲལ། དམག་པོ་ཆེའི་བྱ་བ་མཐར་ཕྱིན་པར་བྱས། བླ་མ་དང་། དགོན་ཕྲ་མོ་ལ་མོས་པ་དང་། དད་གུས་ཆེ་བའི་སྟོབས་ཀྱིས། ས་སྐྱར་བྱོན། བཅགས་ཆུང་བྲག་ཁང་ཤར་འདི། ཁོང་གིས་བཞེངས་ནས། སྒོའི་གཡང་ཚེ་ཡང་། རྒྱ་ལུགས་སུ་ཡོད་ཅིང་། བླ་མའི་དྲུང་དུ། ཕྱིས་ཀྱང་ཡོང་པའི་དགོངས་པ་མཛད་པར་གདའ། དེ་རྟིང་། ཁྲིམས་དམག་བྱིན་པ་ཕྱིར་ལོག སྤོམ་ཕོར་སྒང་ནས། ཉི་མ་མགོན་དང་། དར་དགེས་མགོ་བྱས། དམག་རག་བཏུས། བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ། སློབ་དཔོན་དྷརྨ་ཕ་ལའི་སྐུ་བསྲུང་ལ་བཞག ཧོར་དམག་སྟོང་སྐོར་བདུན་གྱི་ནང་ནས། བདུན་བརྒྱ། སྟོད་ཧོར་གྱི་སོ་ཁ་བསྲུང་མི་ལ་བཞགས། གནམ་དགོན་སར་དུ། ཨུ་དམར་ཆག་གིས་མགོ་བྱས། སྦ་རག་གི་དམག་བྱས། སེ་རི་རོང་ལ་བཞག ཨུས་ཕུར་གྱི་དམག ལྕགས་རྩེ་བྲི་ཁུ་དང་། ཡ་འབྲོག་དུ། དུང་རེང་གི་ཁ་གནོན་ལ་བཞག རྡོར་བན་ཐུ་མན་གྱི་དམག་གདན་ས་སྤྱིའི་ཞབས་ཏོག་ལ། འདམ་ན་མར། ནང་རོང་ལ་སོགས་བྱང་གི་རྩ་ཁ་ལ་བཞག་པའང་། སང་གྷའི་དྲིན།”[51] ཞེས་གསལ། ( མུ་འགོད།  ༡༡)

ས་བཅད་དྲུག་པ། བོད་དུ་འཇའ་མོ་འཛུགས་དགོས་པའི་གནད་དོན་དང་འཇའ་མོ་ཉེར་བདུན་བཙུགས་ཚུལ། བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་གསར་འཛུགས་བྱ་མཁན་ཐོག་མ་མི་ཆེན་དས་སྨན་ཞེས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཡོན་གོང་མའི་དབུ་བླའང་མཛད། ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཅོང་ཏོའི་མཁར་ན་བཞུགས་ཤིང་། རྒྱའི་ཡུལ་དུ་ཕྱི་ལོ་1260 – 1264 བར་ལོ་བཞི་བཞུགས་པ་ཕྱག་བྲིས་དག་ལས་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་ན་ཕྱི་ལོ་1260 – 1264 བར་དུ་བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་བཙུགས་ཟིན་པར་ངེས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1265 ཤིང་མོ་གླང་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་སྐུ་བཞུགས་ཡོད་པའང་བཀའ་ཤོག་འདི་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་ངེས། འཇའ་མོ་འཛུགས་དོན་ཀྱང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱིར་ས་སྐྱར་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་སྐབས་ཕེབས་ལམ་བདེ་དགོས་པ་ཡིན་ཕྱིར། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་མ་ཕེབས་སྔོན་ནས་འཇམ་མོ་བཙུགས་ཟིན་པ་རྟོགས་ནུས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1268 ལོར་བོད་དབུས་གཙང་མངའ་རིས་བཅས་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་གཏན་འབེབས་མ་བྱས་པའི་སྔོན་ནས་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གཏན་ཁེལ་བྱས་ཟིན་པ་མ་ཟད། ཕྱི་ལོ་1265 ཡར་སྔོན་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་དབང་ཡོན་ལ་ཕུལ་ཟིན་འདུག སྤྱིར་ཁྲི་སྐོར་ཞེས་པའི་མིང་དེ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་རིང་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། དབུས་གཙང་ས་ཁུལ་གྱི་ཐེམ་དུད་སྔོན་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་སྐབས་ནས་གཏན་འབེབས་གནང་ཡོད་པ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་གིས་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་བསྐུར་གནང་བའི་བཀའ་ཤོག་ལས་གསལ་པོ་ཤེས་ཏེ། “ས་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྡེ། སོ་སོའི་དཔོན་གང་ཡོད་པ་དེ་དཔོན་དུ་བསྐོས། ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པ་དང་དངུལ་ཡིག་པ་བོས་ལ། ངེད་ཀྱི་ད་ར་ཁ ་ཆེ་འདི་བསྐོས་ན་འཐད་ཟེར་བའི་ངོ་སྤྲོད་གྱིས་ལ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོའི་བང་ཆེན་པ་གོ་ཆོད་པ་ཚུད། དེ་ནས་དཔོན་གྱི་མིང་། མི་སྡེའི་གྲངས། འདབ་ནོར་གྱི་ཚད་ཡི་གེ་ལེགས་པ་གསུམ་གྱིས་ལ། གཅིག་ངེད་ལ་སྐུར། གཅིག་ས་སྐྱར་ཞོག གཅིག་རང་རང་གི་དཔོན་གྱིས་བཟུང་།”[55] ཞེས་གསལ་བས། སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་པ་གསལ་བོ་རེད། དེ་ལྟར་ཧོར་རྒྱལ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་དང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གཉིས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱུང་ནས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་ནས་མི་ཆེན་དས་སྨན་[56]ཞེས་པ་བོད་ཁམས་སུ་མངགས་དོན་འདི་ལྟར། “དས་སྨན་གྱི་ཞུས་པ། རྒྱལ་པོ་ཁྱེད་ཀྱི་ལུང་བཞིན་འགྲོ་བར་བྱས། དེ་ལྟར་ནའང་། བོད་བྱ་བ། མི་ཐུ་མོར་འདུག་པ་དང་། ཁོང་རང་གི་རྒྱལ་ཁྲིམས་ཞིག རྒྱ་ཧོར་གྱི་ཁྲིམས། ཇི་བཞིན་མ་འཇགས། སོ་ཁ་རྣམས་ཀྱང་མ་ཚུགས་པར་འདུག་པས། ཕར་ཕྱིར་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་སྦྱོར་བ་དང་། བྱ་བ་ཆེན་པོ་གྲུབ་པ་ཇི་ལྟར་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར། ཡང་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས། རང་ལ། བོད་བྱིང་པོ་འོག་ཏུ་ཆུག་ཡོད་པར་འདུག་ཟེར་བའི་གཏམ་སྙན་ཐོབ་པ་དེས་ཆོག”[57] གཅེས་བཀའ་བཏང་འདུག་པར་དཔག་ན། ཕྱི་ལོ་1260 ཡས་མས་སུ་བོད་ཁམས་ཧོར་གྱི་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་ལ། དེང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེའི་ནང་ལ་ཕྱི་ལོ་1253 ནས་བོད་དེ་ཧོར་གྱིས་བསྒྱུར་འོག་ཡོད་ཚུལ་འཆད་པ་ནི་དག་པར་མ་མཐོང་ཞིང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁྲིར་བྱོན་ཏེ་གཞི་ནས་བོད་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་འདོད་ཀྱི་འབད་པ་གནང་བ་གསལ། དེ་ལྟར་འཇའ་མོ་འཛུགས་དོན་ཡང་ཐོག་མ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕེབས་ལམ་སྟབས་བདེ་དང་བདེ་འཇགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་གཅིག་པོ་མིན་ཏེ། དང་པོ། བོད་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་དང་། གཉིས་པ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་གཙོས་བོད་དང་ཧོར་གྱི་གསེར་ཡིག་པ་དག་ཕེབས་ལམ་སྟབས་བདེ་དང་བདེ་འཇགས་ཀྱི་སླད་མདོ་སྟོད་སྨད་ནས་དབུས་གཙང་བར་འཇམ་མོའམ་ས་ཚིགས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་བཙུགས་མོད། མདོ་དོན་མི་ཆེན་དས་སྨན་ཞེས་པ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་ཁམས་སུ་མངགས་ཏེ། “ས་སྐྱ་མན་ལ། འཇའ་མོ་ཆེ་ཆུང་དུ་འོས། ས་འཇམ་རྩུབ། མི་སྡེ་དར་རྒུད། རྒྱ་འཇམ་ལ་དེས་ལས་ཚུགས་ཤོག བླ་མ་འཕགས་པ་ཡར་ཕེབས་དུས། འབྱོན་ལམ་བདེ་དགོས་པ་ཡིན། ཡང་དོན་གཅིག་ལ། ཁྱོད་སོན་ཇིང་དབེན་དུ་བཀོད་པ་ལ། བོད་ཀྱི་གནས་ལུགས་རྣམས་ཞིབ་པར་གོ་ན། གན་པའི་བྱ་བ་ཆེན་པོ་བྱེད་པ་དང་། མི་མང་པོ་ལ་ཕན་པ་ཡིན་པས་སོང་ཤིག་གསུངས་ནས། བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་དང་། རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་དགོས་པ་རྣམས་གནང་། དས་སྨན་འཁོར་མང་པོ་དང་བཅས་པའི་ཡར་ཕྱིར་གྱི་ཆས། བོད་ཀྱི་བན་སྐྱ་རྒན་མགོ་དྲག་རིམ། སྤྱིར་དགོས་ལ། གནང་སྤྱིན་གྱི་ཆར་རྐྱེན་བཟང་པོ་དང་བཅས་པ། གན་མཛོད་ཆེ་ཆུང་ནས་བསྐུར་ཏེ། ཡར་ཡོང་། ཐོག་མར་བོད་དུ། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི། ཆོས་བྱུང་པ་ཡིན་པས། མདོ་སྨད་ཀྱི་ས་དན་ཏིག་ཤེལ་གྱི་ལྷ་ཁང་དང་། མདོ་སྟོད། གཙོ་མདོ་བསམ་འགྲུབ། གཙང་། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་རྣམས་སུ་རིམ་པར། མི་མང་པོ་བསགས། ལ་གང་འོད (གང་ལ་གང་འོས) ཀྱི་གནང་སྦྱིན་སྤྲད། བཀའ་ལུང་རྣམས་བསྒྲགས་ཤིང་། རྒྱ་བོད་ཀྱི་སོ་འཚམས་ནས། ས་སྐྱ་མན་ལ། འཇམ་ཆེན། ཀུན་དྲིལ་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་གཙུགས། སོ་སོར་ཕྱེ་ན། མདོ་སྨད་པ་འཇམ་པས། འཇའ་མོ་བདུན མདོ་སྟོད་ལ། འཇའ་མོ་དགུ དབུས་གཙང་ལ་འཇའ་མོ་བཅུ་གཅིག དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་། དབུས་པ་འཇའ་འཇའ་མོ་འཛིན་དགོས་པ་ལ། སོ་ཤག རྩི་བར། ཤ་ཕོ། རྐོང་། དགོན་གསར། གྱ་བ་དང་བདུན། གཙང་པས་འཛིན་དགོས་པ་ལ། སྟག ཚོང་འདུས། དར་ལུངས། གྲོམ་མདའ་རང་དང་བཞི་བཙུགས། སོ་སོའི་ཁྲིས་སྐོར་རྣམས་ཀྱིས། འཇམ་སྐྱོར་འདབ་པའི་བཀོད་པ་བྱས། བོད་བྱིང་པོ་ལ། རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་ཀྱི་བཀའ་ལུང་ཕྲོད། ས་སྐྱ་འཁོར། བོད་སྤྱིར་རྒོད་ཀྱི་གནས་ལུགས་ཐམས་ཅད། ཁོང་དུ་ཆུག་ནས། རྒྱལ་པོའི་དྲུང་དུ་སླེབ། རྒྱུ་མཚན་རྣམས་ཞུས་པས། གོ་ཆོད་འདུག་གསུངས། གསོལ་རས་དང་། གནང་སྦྱིན་བཟང་པོ་བྱིན། སོན་བྱིང་དབེན་གྱི་ཁྲིམས་དར། རྩ་བའི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། བོད་ཀྱི་མཇའ་མོ་རྣམས། གསར་བཙུག་ཡིན་པས། འཇག་པར་བྱེད་པའི་མི་གཅིག་དགོས་པར་ཡོད་ཞུས་པས། མི་ཆེན་གྱི་ཨི་ཇི་ལག་ཟེར་བ་ལ། བོད་འཇམས་ཤེས་པའི་འཇའ་པ་དང་། ཐོང་ཇིའི་ལས་ཁ་བྱིན་ནས། ཡར་ལ་བཏང་། དེ་ནས་བཟུང་སྟེ། ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་དུ་ཇི་ཙམ་འབྲེལ་གྱི་བར་ལ། བོད་འཇམས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་པོ་བདེ་པོ་བདེ་མོར་འཇགས་པས། བླ་མ་དཔོན་ཆེན། ཧོར་བོད་ཀྱི་གསེར་ཡིག་པ་རྣམས། འབྱོན་ལམ་བདེ་ཞིང་། བོད་འབངས་བྱིང་པོ་སྐྱིད་པོར་བྱུང་སྐད། འདི་ནི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས། ས་སྐྱར་གསེར་ཡིག་པ་མངགས་པའི་སྔན་མ་ཡིན་ཅིང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་། ས་སྐྱ་པ་ལ་ཤིན་ཏུ་དད་པའི་མི་དཔོན་བཟང་པོ་གཅིག་བྱུང་འདུག་པས། རྣམ་ཐར་ཟུར་ཙམ་བྲིས་པ་ཡིན།”[58] ཞེས་ཕྱིས་སུ་མི་ཆེན་དས་སྨན་སོན་བྱིང་དབེན་གྱི་ཁྲིམས་ཁང་གི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས་འདུག་ཅིང་། མདོ་སྨད་དུ་འཇའ་མོ་བདུན་དང་། མདོ་སྟོད་ལ་འཇའ་མོ་དགུ དབུས་གཙང་ལ་འཇའ་མོ་བཅུ་གཅིག་བཙུགས་པ་གསལ་ཞིང་། ཀུན་དྲིལ་བའི་བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་ཉེར་བདུན་བཙུགས་པ་གསལ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དམིགས་འདུན་གཉིས་ལས་དང་པོ་བོད་ཧོར་གྱིས་བདག་དབང་བསྒྱུར་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་དེ་འགྲུབ་མེད་ལ། འཇའ་མོ་བཙུགས་པའི་རྐྱེན་ལས་བོད་དང་ཧོར་དབར་ལ་སྔར་ལས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ས་བརྟན་དུ་བཏང་ཡོད་པ་ནི་གདོན་མི་ཟ་ཞིང་། རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་དང་བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་གནང་བ་ལྟར་འཇའ་མོ་བདེ་ལེགས་ངང་བཙུགས་ཏེ། བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་དེ་དག་ལྟ་སྐྱོང་དང་སྲ་བརྟན་ཡོང་སླད་མི་ཆེན་ཨི་ཇི་ལག་ལ་ཐོང་ཇིའི་ལས་ཁ་གཏད་ནས་བཏང་། བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་མེད་ཚེ་ཧོར་གྱི་དམག་དཔུང་སླེབས་ནས་བཙན་གྱིས་ས་ཚིགས་དེ་དག་བཙུགས་ན་མ་གཏོགས་བྱ་བ་དེ་འདྲ་འགྲུབ་མི་སྲིད་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། བོད་མི་དག་གིས་རང་གིས་བླ་མའི་བཀའ་གསུང་ལས་གཞན་པའི་མི་ཆེན་དཔོན་ཆེན་གང་གི་ཡང་བཀའ་གསུང་ཇི་འདྲ་མཆིས་རུང་ངོས་ལེན་བྱེད་མི་སྲིད་པ་ཤེས་ནས་བླ་མ་དང་རྒྱལ་པོ་གཉིས་ཀའི་འཇའ་ས་དང་བཀའ་ཤོག་གནང་དགོས་བྱུང་བ་གསལ། ངག་རྒྱུན་ལས་གོ་ཐོས་ལྟར་ན་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་དེ་དག་དམག་གི་རྟེན་གནས་ཡིན་ཚུལ་འཆད་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁུངས་ལྡན་དག་ལས་མ་མཐོང་བས་ཡང་དག་པར་མ་མཐོང་ངོ་།།  དེ་ལྟར་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་འཇམ་ཆེན་འཛིན་ལུགས་ནི་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུ་སུ། “གཙང་ཕྱོགས་ཨ་ཀོན་མིང་གླིང་དང་།། དབུས་ཕྱོགས་སུ་ཏུ་ཨ་སྐྱིད་ཀྱིས།། རྩ་བའི་དུད་ཆེན་རྩིས་པ་དེས།། འཇམས་ཆེན་འཛིན་ལུགས་འདི་ཡིན་ནོ།། གཙང་ཕྱོགས་མི་སྡེ་མངའ་རིས་དང་བཅས་པས།། འཇམས་ཆེན་བཞི་འཛིན་འཇམས་རེ་མགོ་བརྒྱ།། དེ་ལ་ལྷོ་བྱང་མངའ་རིས་དང་བཅས་པས།། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱར་འཇམས་ཆེན་གཅིག་དང་ནི།། ལྷོ་པས་མར་ལ་ཐུང་ངུ་འཇམ་ཆུང་གཅིག། མངའ་རིས་མི་སྡེས་ཞབ་ཁར་འཇམས་ཆུང་དང་།། གྱམ་རིངས་མཇམས་ཆུང་སྤོང་ལེན་དམག་འཇམས་འཛིན།། མ་ཕང་འཇམས་ཆུང་པུ་རངས་པས་འཛིན་ཅིང་།། གུ་གེ་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་འཇམས་ཆུང་གཅིག ། མེ་ཏོག་སེ་རུར་འཛིན་ནོ་ཤེས་ལྡན་དག། ཆུ་མིག་ཁྲི་བསྐོར་སུམ་སྟོང་ཉག་གསུམ་གྱིས།། དར་ལུངས་འཇམས་ཆེན་འཛིན་པ་ཡིན།། ཞལ་ལུ་སུམ་སྟོང་བརྒྱད་བརྒྱ་དང་།། དགུ་བཅུ་རྩ་གཉིས་ཡིན་པ་ལ།། བྱ་རོགས་ཚངས་པ་བརྒྱད་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ཟུར་བཞག་ནས།། སུམ་སྟོང་དྲུག་ཅུས་ཚོང་འདུས་འཛིན།། ཡ་འབྲོག་ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་དང་།། བྱ་རོག་ཚང་གི་རྟ་མགོ་ནི།། ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད་དེ་དང་ནི།། ཤངས་ཀྱི་ཆུ་ཕྱོགས་རྟ་མགོའི་གྲངས།། བཅུ་གཅིག་རྣམས་ཀྱིས་སྟག་འཇམས་འཛིན།། ཡར་སྲིབ་འཇམས་ཆུང་ཡ་འབྲོག་པས།། འཛིན་ནོ་དེ་དག་གཙང་ཕྱོགས་ཡིན།། དབུས་པས་སྔོན་དུས་འཇམས་འཛིན་ལུགས།། བསྟན་པར་བྱ་ཡི་དིང་སང་མིན།། གོ་པེ་འཇམས་སུ་འབྲི་ཁུང་པ།། ཧོར་དུད་སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱིས་འཛིན།། ག་ར་འཇམས་སུ་བྱ་ཡུལ་བ།། ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུའི་ཐོག། འཚལ་བའི་རེ་རྩ་ཐེ་བའི་དུས།། ཕྱེད་དང་བཞི་བརྒྱ་མནན་པ་ཡིས།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱི་འཇམས་དེ་འཛིན།། སོག་འཇམས་རྒྱ་མ་པའི་དུད།། ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ལ།། འཚལ་པའི་ཟུར་མཁར་རྩ་བའི་དུད།། ཕྱེད་དང་བཞི་བརྒྱ་མནན་པ་ཡིས།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་ཡོད་དེ་ཡིས་འཛིན།། རྩི་དབར་འཇའ་མོ་ཕག་གྲུ་པའི།། ཧོར་དུད་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་ཡོད་པའི་ཐོག། ས་སྟག་ཞེས་བྱས་སྟག་ལུང་བ།། ཧོར་དུད་ལྔ་བརྒྱ་འཛིན་པ་དང་།། ལྷག་པའི་དྲུག་བརྒྱ་མནན་པས་འཛིན།། ཤ་ཕོ་འཇམས་སུ་གྲུ་གུ་སྒང་།། ཁ་རག་འབྲུག་པ་དང་བཅས་དང་།། གྲ་མ་ཐང་པའི་ཉིས་བརྒྱ་དང་།། འོལ་ཁ་བ་ཡི་བཞི་སྡེ།། འདི་དག་རྣམས་དང་ལྷ་སྟག་གིས།། འཛིན་པ་ལྷ་རྟག་གོང་དུ་ཅད།། གཞན་རྣམས་ས་སྟག་ཞེས་བྱ་བས།། གཙང་ལ་ཡར་གཏོགས་གཙང་ལ་མནན།། རྐོང་འཇམས་གཡའ་བཟང་རྩ་བའི་དུད།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱི་དགའ་བས་འཛིན།། འདི་དག་ཚུལ་ལུགས་ས་སྐྱ་པའི།། ནང་ཆེན་པ་དང་དུ་བདེན་ཤ།། གཞོན་ནུ་མགོན་ཞེས་བྱ་བ་ཡིས།། དེབ་ཐེར་ནང་བཞིན་བྲིས་པ་ཡིན།།”[59] ཞེས་གཙང་ཕྱོགས་སུ་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་གཉིས་ཀྱིས་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་དང་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་གཏན་འབེབས་དང་། དབུས་ཕྱོགས་སུ་སུ་ཏུ་དང་ཨ་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་ཐེམ་ཞིབ་བཤེར་དང་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་གཏན་འབེབས་བྱ་པ་དེ་དག་གཞོན་ནུ་མགོན་གྱི་དེབ་ཐེར་ནང་བཞིན་བྲིས་ཞེས་ཡིག་ཚོགས་ལ་མ་འཇིགས་པར་ཆ་ཚང་ཕབ་བཀོད་བྱས་པ་ལགས། ( མུ་འགོད།༡༢)

ས་བཅད་བདུན་པ། དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་གླེང་བ།  དང་པོ། བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལ་དབྱེ་དོན་གཙོ་བོ་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སླད་དང་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཐོག་མའི་རྨང་གཞི་ལྟ་བུ་ཞིག་བསྐྲུན་པ་ཡིན་ལ། ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་བརྩི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་རེ་གཉིས་འདུག་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་འགྲིབ་ཀྱི་དབང་གིས་མཚམས་རེ་སྔར་གྱི་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་གཉིས་རྩ་མེད་དུ་གྱུར་ཏེ། ཁྲི་སྐོར་གསར་བ་དེ་འདྲ་བསྐོ་བཞག་གནང་སྲོལ་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲངས་བརྩི་སྟངས་རིམ་པ་འགའ་ཞིག་གཤམ་ནས་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱ་རྒྱུ་དང་། ཕྱིས་སུ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་དག་གིས་ཁྲི་སྐོར་གསར་བ་གང་དག་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་གསར་འཛུགས་བྱས་པའི་སྐོར་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱ་ཐུབ་ན་ད་དུང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཐུས་ཚང་ཡོང་རྒྱུར་སྨན་པ་ཆེན་པོ་མཐོང་། གོང་དུ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ནི་ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་པའི་རྗེས་ལ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་(དེང་གི་པེ་ཅིན)བྱོན་ནས་དབང་ཐེངས་པོའི་དབང་ཡོན་ཏུ་བསྩལ་བ་གོང་དུ་གསལ། དེ་ལྟར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་དོན་ནི། དངོས་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་ནི་ང་ཚོས་སེམས་ངོས་སུ་འཆར་བ་ལྟ་བུ་དེ་འདྲའི་སྟབས་བདེ་པོ་ཞིག་མིན་ཏེ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཐེངས་དང་པོ་དབང་ཡོན་ལ་ཕུལ་དོན་སྙིང་པོ་ནི། གཅིག སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་མ་གཏོགས་བོད་ཁམས་གཅིག་གྱུར་གྱི་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ལམ་ལུགས་གསར་འཛུགས་བྱས་མེད། གཉིས། སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ལྟེ་གནས་གལ་ཆེན་ལ་བརྩི་གནང་བས་ཡིན། གསུམ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ནི་ཧོར་རྒྱལ་པོ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གྱི་དབུ་བླ་ཡིན་པ་དང་། བོད་ཁམས་སུ་བླ་མ་ཁོང་གི་མཚན་སྙན་ཁྱབ་སླད་ཧོར་གྱི་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་བོད་ཁམས་ཀྱི་ལུགས་གཉིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བདག་དབང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ལས་སླ་མོར་བསྐྱངས་འཇུག་རྒྱུའི་སྔོན་འགྲོ་ལྟ་བུ་ཞིག་གི་ཚུལ་དུ་ཕུལ་བ་ལས། ཧོར་རང་གི་མངའ་འབངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་བོ་མངོན་ཏེ། ཧོར་གྱི་དཔོན་ཆེན་དང་། ལས་ཁུངས། དམག་དཔུང་དེ་དག་བོད་ཁམས་སུ་གནས་བཅས་ཏེ་བོད་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་གང་དུའང་མི་གསལ་ལ། མ་ཟད་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་དེ་བས་ཀྱང་ཧོར་ལ་འབུལ་དགོས་ཚུལ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་ཁུངས་ལྡན་དག་ན་གཅིག་ཀྱང་རྙེད་ཀྱི་མེད་པ་གསལ་བོ་ཡིན། མདོར་ན་བོད་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་དབང་བསྒྱུར་བྱ་རྒྱུའི་སྟ་གོན་ཙམ་གྱི་ཚུལ་དུ་ཧོར་གྱིས་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་ཕུལ་བ་ལགས། ཕུལ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེའང་བོད་ཀྱི་བདག་དབང་ཡོངས་རྫོགས་ཧོར་ལ་ཡོད་པའི་ཚུལ་གྱིས་མིན་པར་ཕུལ་ཞེས་པ་ནི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་གུས་ཞབས་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་ཞིག་གི་ཚུལ་དང་། བོད་ཁམས་ཀྱི་བདག་པོ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གནང་འཇུག་རྒྱུའི་རྣམ་པ་མཚོན་བྱེད་ཙམ་མངོན། དེ་ལྟར་པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་“ལུང་བསྒྱུར་བ་དང་ཁྲལ་བསྡུས་སླ་བའི་ཕྱིར་ཏུ་ཧོར་དུད་བརྩིས་ནས། གཙང་ནས་ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་ཤངས་པ་གསུམ། ཆུ་ཞལ་མགུར་གསུམ་སྟེ་ཁྲི་སྐོར་དྲུག་དང་། དབུས་ནས་གཡའ་ཕག་ཐང་གསུམ། རྒྱ་འབྲི་ཚལ་གསུམ་སྟེ་ཁྲི་སྐོར་དྲུག་དང་། ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་ཏེ་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལ་སོ་སོར་ཁྲི་དཔོན་བསྐོས་ནས་འཇའ་ས་གནང་ཞིང་།”[60] ཞེས་ངོས་འཛིན་གནང་ཞིང་། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་དེ་དང་གཅིག་མཚུངས་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག་པ་གཤམ་དུ་གསལ།  སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲངས་བརྩི་སྟངས་ནི་“དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བ་ནི། མངའ་རིས་རྫོང་ཁའི་འོག་གི བློ་ད་ལོ་རྫོང་གསུམ་ཁྲི་བསྐོར་གཅིག ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་། ཆུ་ཞལ་རྣམས་རེ་རེར་གྲངས་པས་ཁྲི་བསྐོར་བཞི། སྦྲ་བེར་ཁྱུང་གསུམ་ཁྲི་བསྐོར་གཅིག ཡ་འབྲོག མཚལ་པ་ཁྲི་བསྐོར་གཉིས། རྒྱ་འབྲི། གཡའ་ཕབ་༼ཕག༽ཁྲི་བསྐོར་བཞི། ཟུར་ནས་བསྡུས་པའི་གཅིག་བྱུང་བ། ཇ་ཡུལ་ཧོར་དུད་སྟོང་ཕྲག་གཅིག འབྲུག་པ་ཧོར་འདུས་དགུ་བརྒྱར་བྱེད། སྟོང་དང་དགུ་བརྒྱ་ཕྱེད་འཁྱེར་དུ། ཁྲི་བསྐོར་གཅིག་གི་བྱ་བ་སྒྲུབས། དེ་རྣམས་དྲིལ་བས་བཅུ་གསུམ་ཚད།”[61] ཅེས་བཀོད་འདུག རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་བརྩི་སྟངས་ནི་“ཁྱད་པར་ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་། གུར་མོ། ཆུ་མིག ཤངས། ཞྭ་ལུ་སྟེ་གཙང་ཁྲི་དྲུག རྒྱ་མ། འབྲི་གུང་། ཚལ་པ། ཐང་པོ་ཆེ་བ། ཕག་གྲུ། གཡང་བཟང་སྟེ་དབུས་ཁྲི་དྲུག དབུས་གཙང་གི་མཚམས་སུ་ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་སྟེ་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་་་།”[62] ཞེས་ངོས་འཛིན་གནང་། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་མཛད་པའི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་ནང་ལ་“ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ནི། ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་གཉིས། ཆུ་མིག་དང་། ཞྭ་ལུ་གཉིས། བྱང་འབྲོག་དང་། མགུར་མོ་གཉིས་ཏེ་གཙང་ལ་ཁྲི་དྲུག འབྲི་གུང་དང་། ཕག་གྲུ། རྒྱ་མ། ཚལ་པ། གཡའ་བཟང་པ། བྱ་ཡུལ་བ་སྟེ་དབུས་ལ་ཁྲི་དྲུག དབུས་གཙང་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་བཅས་སོ།”[63] ཞེས་དེབ་ཀྱི་མཆན་དུ་བཀོད་ཡོད།《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》དང་།《ལྷོ་ཁའི་ཆོས་འབྱུང་སྐྱེས་མའི་ནུ་རིན།》གཉིས་སུ་གཅིག་མཚུངས་སུ་དྲངས་པ། ལ་སྟོད་ལྷོ། ལ་སྟོད་བྱང་། ཆུ་མིག གུར་མོ། ཞ་ལུ། ཤངས། རྒྱ་མ། འབྲི་གུང་། ཕག་གྲུ། ཚལ་པ། བྱ་ཡུལ། གཡའ་བཟང་། ཡར་འབྲོག་བཅས་ངོས་འཛིན་གནང་པ་དེ་དག གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ཁྲི་སྐོར་མི་འདྲ་རེ་གཉིས་རྩ་ནས་མི་འདྲ་བ་དེ་དག་དཔྱད་གཞི་ཞིག་གི་ཚུལ་དུ་འདིར་བཀོད་པ་ལགས།  གཉིས་པ། ཐེམ་དུད་དམ་ཐེམ་ཐོ་ཞིབ་བཤེར་གྱི་གྲངས་ནི་དབུས་གཙང་དང་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་བཅས་སུ་ཡུལ་ཁམས་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་ཅི་ཙམ་མཆིས་པ་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བཀོད་འདུག་ལ། ཕྱི་ལོ་1268 ས་ཕོ་འབྲུག་ལོར་ཡོན་གོང་མ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་ཁམས་སུ་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་ཞེས་པའི་ཕོ་ཉ་གཉིས་མངགས་ཏེ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་1287 ལོར་ཧོར་གྱི་ཁྲིམས་ར་ཆེན་མོ་ནས་ཧོ་ཤུ་དང་ཨུ་ནུ་ཁན་གཉིས་བོད་ཁམས་སུ་བཏང་པ་དང་། དཔོན་ཆེན་ལྔ་པ་གཞོན་ནུ་དབང་ཕྱུག་དག་གིས་ཕྱེ་གསལ་ཆེན་མོ་སྟེ་དམག་ཁྲལ་དང་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སྐབས་ས་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཕྱེས་ནས་ས་བཟང་ངན་དང་མི་སྡེའི་གྲངས་མང་ཉུང་ལ་གཞིགས་པའི་ཁྲལ་འབབ་ཆེ་ཆུང་གི་དབྱེ་བ་གསལ་བོ་མཛད་ཅེས་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་དབུས་གཙང་དག་གི་ཡུལ་ཁམས་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་པ་གཤམ་དུ་ཡིག་ཚོགས་ལ་མ་འཇིགས་པར་ཆ་ཚང་ཞིག་བཀོད་ཡོད་དེ།  སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོའི་ནང་ལ། “དེའི་ནང་ནས་དབུས་དང་གཙང་།། མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་བཅས་པའི་ཡུམ་ཁམས་གཏན་ལ་དབབ་པ་དང་།། སྟོབས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྒྱུར་བྱེད་པ།། རྒྱལ་པོའི་བླ་མའི་གདན་ས་མཆོག། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན།། ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡིས།། རྒྱལ་ཆེན་ཞབས་ཏོག་སྒྲུབས་པའི་ཕྱིར།། བླ་མ་རྒྱལ་པོས་གདན་དྲངས་ནས།། བཅུ་ཕྲག་ལོ་ནི་སོང་བའི་དུས།། ས་ཕོ་འབྲུག་ནི་ཤར་བ་ན།། གོང་ནས་མངགས་པའི་གསེར་ཡིག་པ།། ཨ་ཀོན་མི་གླིང་གཉིས་ཡོང་ནས།། མི་སྡེ་ས་ཆ་དང་བཅས་པ།། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི།། རྩ་བའི་དུས་གྲངས་རྩིས་པ་དང་།། དེ་ནི་ལོའི་ཕྲེང་བ་ནི།། ཉི་ཤུ་སོང་ཚེ་མེ་ཕག་ལ།། ཁྲིམས་ར་ཆེན་པོ་ནས་མངགས་པའི།། ཧོ་ཤུ་ཨུ་ནུ་ཁན་གཉིས་དང་།། དངོན་ཆེན་གཞོན་ནུ་དབང་ཕྱུག་གིས།། རྒྱལ་ཁམས་ཆེ་གསལ་བྱས་མཐུས་ཀྱི།། དུས་གྲངས་རྩིས་པ་གང་ཡིན་པ།། བློ་གསལ་ཀུན་གྱི་དགའ་བའི་རྒྱན།། རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་བཟུང་བར་མཛོད།། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་པོ།། པུ་རངས་གངས་རིས་སྐོར་བ་དང་།། གུ་གེ་གཡའ་ཡི་བསྐོར་དེ་དང་།། མང་ཡུལ་ཆུ་ཡིས་ཡོངས་བསྐོར་བ།། དེ་རྣམས་ཀུན་ཏུ་དྲིལ་བ་ལ།། རྩ་དུད་ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་ལྔར་ཀུན་ཀྱང་འདུས།། མངའ་བདག་འོག་ན་ཡོད་པ་ཡིས།། མངའ་རིས་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྡེ་ལ།། བདུན་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རྩ་བདུན་ནོ།། ལ་སྟོད་ལྷོ་པའི་དུད་ཀྱི་གྲངས།། སྟོང་དང་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་དགུ་ཡིན།། ལ་སྟོད་བྱང་པ་ལ་གཏོགས་པ།། ཉིས་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་བཅུར་འདུས།། ལྷ་སྡེ་གཞུང་པ་ཟུར་ན་གསལ།། དེ་ནས་ཆུ་མིག་ཁྲི་བསྐོར་ལ།། ཧོར་དུས་སུམ་སྟོང་ཉག་གསུམ་ཡིན།། ཞལ་ལུ་ཁྲི་སྐོར་སུམ་སྟོང་དང་།། བརྒྱད་བརྒྱ་དགུ་བཅུ་རྩ་གཉིས་ཡོད།། བྱང་འབྲོག་ཁྲི་བསྐོར་རྟིང་ལ་བྱུང་།། ཡ་འབྲོག་ཁྲི་བསྐོར་ཁྱད་ཆོས་ནི།། ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་དག་ཏུ་འདོད།། མང་མཁར་བ་དང་དྲིལ་ཆེན་གཉིས།། བརྒྱ་ཕྲག་གཅིག་དང་ཉི་ཤུ་ཡིན།། གཙང་པ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་བདུན་ནི།། བོ་དོང་རི་སེབ་བདུན་ཅུ་བདུན།། མདོ་སྤེ་དམར་བ་ཆིག་བརྒྱ་དང་།། ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔར་འདུས་པ་ཡིན།། གྲོམ་ལུང་ར་ས་ཁ་སྒང་པ།། རྩ་དུད་བདུན་ཅུ་རྩ་ལྔ་ཡིན།། ཇོ་བོའི་ཁྲི་འོག་སུམ་ཅུར་སྣང་།། མར་ལ་ཐང་པ་ཧོར་དུད་བཅུ།། དེ་རྣམས་ཡོངས་སུ་བསྡུས་པ་ལ།། ཧོར་དུད་དྲུག་བརྒྱ་དྲུག་ཡིན་ནོ།། དེ་ནས་གནས་གཞི་ལས་གོ་ལ།། ཧོར་དུད་བརྒྱ་དང་སོ་གཅིག་ཡོད།། གཞན་ཡང་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཡི།། ཁྲི་བསྐོར་གང་ལའང་མི་ཐེ་བ།། རུ་འཚམས་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་ཡོད།། གྱ་བ་བོད་འབྲོག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ།། ཐང་ཚ་ལ་ནི་རྩ་བའི་དུད།།བརྒྱ་ཕྲག་ཕྱེད་དང་གཉིས་སུ་ཡོད།། ཚོང་འདུས་བརྒྱ་དང་བཅུ་ཕྲག་བཞི།། ས་སྐྱ་ནང་པའི་དགེ་རུ་ལ།། ཞིང་ས་གཡོག་པོ་ལ་གཏོགས་པའི།། ལ་སྟོད་ལྷོ་དང་ས་སྐྱའི་བསྐོར།། ཀོ་དྲེ་གྲོ་ཆུང་གཡས་རུ་དང་།། དང་ར་དང་ནི་འདར་མི་ཉག། དེ་རྣམས་བསྡོམས་པས་སུམ་ཅུའོ།། དགེ་རུ་ལྷོ་གདུང་བཞི་བཅུ་དང་།། བྲ་ཚ་ཨ་བཙན་བཞི་བཅུ་དྲུག། སུམ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་ཡོད།། འདི་རྣམས་ཁྲི་བསྐོར་ལ་མི་གཏོགས།། གཙང་ཕྱོགས་མངའ་རིས་གསལ་བྱེད་པའི།། ཚིག་གི་སྒྲོན་མེ་མཆོག་འདིའོ།། དེ་ནས་དབུས་ཕྱོགས་ཤེས་པ་ཡི།། རྩེ་དུད་འཁྱེར་ལུགས་འདི་ལ་ཉོན།། འབྲི་ཁུང་བོད་འབྲོག་གཉིས་པོ་ལ།། སུམ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་ཡོད།། འཚལ་པ་སུམ་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་གཉིས།། ཕག་མོ་གྲུབ་པ་ཉིས་སྟོང་དང།། བཞི་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་དོ།། གཡའ་བཟང་པ་ལ་སུམ་སྟོང་དབང་།། རྒྱ་མ་བ་དང་བྱ་ཡུལ་བ།། ལྔ་སྟོང་དགུ་བརྒྱ་ཕྱེད་འཁྱེར་ཡིན།། སྟག་ལུང་པ་ལ་ལྔ་བརྒྱའོ།། བསམ་ཡང་ཕུ་མདའ་དྲུག་ཅུ་གཉིས།། འཆིང་ཕུ་བ་ནི་བརྒྱད་དུ་གསལ།། རྡོའི་ཕུ་མདའ་བདུན་ཅུར་འདུག ། དགུང་མཁར་བ་དང་འཕྲང་པ་གཉིས།། རྩ་བའི་དུད་ཆེན་བདུན་ཅུར་འདུག ། ལྷ་པ་ཤེས་པའི་མི་སྡེ་ལ།། ཧོར་གྱི་དུད་ཆེན་དྲུག་བརྒྱའོ།། གཞན་ཡང་གཙང་ལ་ཡར་གཏོགས་པའི།། གྲུ་གུ་སྒང་གི་ཆར་གཏོགས་ལ།། ཧོར་དུད་ཉིས་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་གཉིས།། ཁ་རགས་པ་ལ་བརྒྱད་ཅུ་བརྒྱད།། རབ་བཙུན་པ་ལ་དགུ་བཅུར་ཤེས།། འབྲུག་པ་ཉིས་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་ལྔ།། ཐང་པོ་ཆེ་པ་རྩ་བའི་དུད།། བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ཐམ་པ་ཡིན།། དེ་རྣམས་ཀྱིས་ནི་དབུས་ཕྱོགས་ཤེས།། ཚུལ་འདི་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ།། ཡོན་མཆོད་འབྲེལ་ནས་དབུས་གཙང་དུ།། ས་རྩིས་བྱས་པའི་ཐོག་མར་འདུག ། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་བསྐོར་གསུམ་ནས།། ཞྭ་ལུ་ཁྲི་སྐོར་ཆར་རྟོགས་ཡན།། ཨ་ཀོན་མིང་གླིང་ཞེས་བྱས་རྩིས།། དེ་མན་འབྲི་ཁུང་ཡན་གྱི་ས།། སི་ཏུ་ཨ་སྐྱིད་དག་གིས་རྩིས།། མངའ་རིས་བསྐོར་གསུམ་ས་ཆ་དང་།། དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ཀུན་བསྡོམས་པས།། ཧོར་དུད་སུམ་ཁྲི་དྲུག་སྟོང་དང་།། བཞི་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་རྩ་གསུམ་པ།། སོ་སོར་དབྱེ་ན་མངའ་རིས་དང་།། རུ་མཚམས་མར་བཅད་གཙང་ཕྱོགས་ལ།། ཆིག་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་དང་།། དགུ་བཅུ་ལ་ནི་ཀུན་ཀྱང་འདུས།། དབུས་ཕྱོགས་ཡོངས་ལ་ཉི་ཁྲི་དང་།། བདུན་བརྒྱ་དྲུག་བཅུ་རྩ་གསུམ་ཡིན།། དེ་བ་ཀུན་ལ་མི་ཐེ་བ།། ཡ་འབྲོག་ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་སྟེ།། ཧོར་དུད་ཕྱེད་དང་བརྒྱད་བརྒྱ་ཡོད།། འདི་དག་ས་སྐྱའི་དཔོན་ཆེན་ནི།། ཟམ་གྲུ་གུན་མིང་དབེན་ཧུ་ཡི།། མིང་ཐོབ་ཤྭཀྱ་བཟང་པོ་དེའི།། དེབ་ཐེར་ཤོག་རིལ་ཅན་བཞིན་ཡིན།། མཐའ་དག་ཕྱོགས་ཀུན་གསལ་བྱེད་པ།། ཉིན་མོར་བྱེད་པ་ཡིན་པ་ལྟར།། འཇིག་རྟེན་གཙུག་ལག་ཉི་མ་འདི།། གང་འདོད་གསལ་བར་བསྟན་ཟིན་ཏོ།།”[64] ཞེས་གསལ།   སྤྱིར་བཏང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་སྐབས་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་ཐེངས་གསུམ་གནང་འདུག་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་ཁག་ལས་འདི་ཙམ་ཞིག་ལས་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་སྤྱི་ཡོངས་ནས་ཁུངས་ལུང་ཚད་ལྡན་དེ་འདྲ་རྙེད་སོན་མ་བྱུང་། མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་དབུས་གཙང་ཀུན་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་73656 དང་། མི་འབོར་གྱི་གྲངས་441936 མཆིས། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་དུས། “དེ་ཡང་ཁྲི་སྐོར་རེ་ལ་ལྷ་སྡེ་བཞི་སྟོང་དང་། མི་སྡེ་དྲུག་སྟོང་ཡོང་བ་ཡིན་ནོ།།”[65] ཞེས་གསལ་བ་དང་། དེ་ལྟར་ན་སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་པོར་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་130000 མཆིས་ཤིང་མདོ་སྟོད་སྨད་གཉིས་ཀྱང་ཁྲི་སྐོར་རེ་རེ་བརྩི་གནང་བས་གོང་གི་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་སྟེང་ལ་ཁྲི་སྐོར་གཉིས་བསྣན་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་150000 མཆིས། དེ་ལྟར་བོད་ཁམས་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་དག་གི་མི་འབོར་གྱི་གྲངས་900000 ཡོད་པར་གསལ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་འབུལ་བ་ལ་ཕུལ་སྐབས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་ཀྱང་ཞིང་གཅིག་ཅུང་མ་ལོན་ཞེས་བཤད་ཀྱང་ཚོད་བསྒམ་བྱས་ན་ཕལ་ཆེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ལ་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་ལས་ལྷག་ཅིག་མེད་དམ་སྙམ། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ། “དབང་ཡོན་བར་མ་ལ་ཆོས་དུང་དཀར་པོ་རྒྱང་གྲགས་ཀྱིས་གཙོས་པའི་བོད་ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་གྱི་བནྡེ་དང་། མི་སྡེ་སོགས་ཐམས་ཅད་ཕུལ་བ་ཡིན་པས་ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་པ་ཡིན་པར་བཤད་དེ། དེ་ཡང་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ནས་སོག་ལ་སྐྱ་པོ་ཡན་དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཁ། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་མན་ནས་རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་ཡན་མགོ་ནག་མིའི་ཕྱོགས་ཁ། རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་མན་ནས་རྒྱ་མཆོད་རྟེན་དཀར་པོ་ཡན་ཆད་གྱད་གླིང་རྟའི་ཕྱོགས་ཁ་ཞེས་གྲགས་ཤིང་། ཞིང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱང་ཁང་པ་ཀ་བ་དྲུག་གི་ས་ཡོད་པ། མི་བཟའ་མི་གཉིས། བུ་ཕོ་མོ་གཉིས། གཡོག་ཕོ་མོ་གཉིས་ཏེ་དྲུག ཕྱུགས་རྟ་བོང་གཉིས། བ་གླང་ར་ལུག་རྣམས་དང་། ཞིང་ཧོར་སོན་ཁལ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ས་ཡོད་པ་རྣམས་ལ་ཧོར་དུད་ཆུང་གཅིག་ཟེར་བ་ཡིན་ཏེ། དེ་འདྲ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལ་དུད་ཆེན་གཅིག དེ་གཉིས་ལ་རྟ་མགོ་གཅིག་ཟེར། དེ་གཉིས་ལ་བརྒྱ་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་སྟོང་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཁྲི་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཀླུ་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་ཅིང་། ཧོར་སེན་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཞིང་བཅུ་གཅིག་ཡོད་ཅིང་། ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཅུང་མ་ལོངས་ཀྱང་། བླ་མ་བཞུགས་ས་ཡིན་པ་དང་བསྟན་པ་དར་ས་ཡིན་པ་ནས་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་ཕུལ་བ་ཡིན་ནོ།།”[66] ཞེས་པའི་གྲངས་ཀར་ཚོད་བསྒམ་བྱས་པ་ན་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་ལས་ལྷག་པ་ཅིག་མེད་དམ་སྙམ། ཕྱི་དྲིལ་རྒན་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་ཕྱུག་གིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་སྐོར་ལམ་ཙམ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་ནང་ལའང་“སྐབས་དེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ལ་མི་གྲངས་ས་ཡ་དྲུག་ཙམ་ཡོད་པར་སྣང་།”[67] ཞེས་གསལ་བ་དང་། དེ་བཞིན་དཔེ་དེབ་དེ་ཡི་གླེང་གཞི་ནང་ལའང་ས་སྐྱའི་དུས་རབས་ཀྱི་མི་འབོར། 6000000 ཞེས་བཀོད་འདུག བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་པའི་བོད་སྤྱི་བཤད་ཅེས་པའི་དེབ་ནང་ལ། “ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་(1270-1348)སྐབས་ཀྱི་མི་གྲངས། ཡོན་གོང་མས་བོད་ཁམས་དབང་དུ་བསྡུས་རྗེས་བོད་ཡུལ་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དུ་བགོས་ནས་དོ་དམ་བྱས། སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁའི་ཁོངས་སུ་ཁྲི་སྐོར་15 དང་། མདོ་སྟོད་མིའི་ཆོལ་ཁར་ཁྲི་སྐོར་6 མདོ་སྨད་རྟའི་ཆོལ་ཁར་ཁྲི་སྐོར་1 ཡོད་པ་རེད། 1268 ལོ་དང་1335 ལོ་ལ་གོང་མས་བཀའ་ལུང་ལྟར་དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅོ་ལྔའི་ཐེམ་དུད་ལ་ཞིབ་བཤེར་ཐེངས་གཉིས་བྱས། ཐེངས་དང་པོར་དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅོ་ལྔ་ལས་བཅུ་གསུམ་ལ་ཞིབ་བཤེར་བྱས་པ་ལྟར་ན་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་43615 ཡོད་ལ། ཐེམ་དུད་རེར་མི་6 རེ་བརྩིས་ཏེ་མི་འབོར་261690 ལས་མ་བྱུང་བར་བཤད། ཡིན་ཡང་དེའི་གྲས་སུ་ཆོས་སྡེའི་གྲངས་མི་འདུ་ལ། མི་སྡེའི་གྲངས་ལའང་སྐབས་དེའི་བགོ་བ་དག་གིས་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་ཆུང་དུ་གཏོང་ཆེད་མི་ཁྱིམ་ཉུང་ཙམ་ལས་རྩིས་སྤྲོད་མ་བྱས་སོ་ཞེས་མཁས་དབང་དུང་དཀར་སོགས་ཀྱིས་དོགས་གནས་མཛད་ཡོད། 1277 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་ཆུ་མིག་ཆོས་འཁོར་གྱི་སྐབས་སུ་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་འདུན་ཁྲི་7 འདུས་པ་ལས་ཀྱང་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་གྱི་གྲངས་ཀ་དེ་ཡང་དག་མིན་པ་ཤེས་ཐུབ། གང་ལྟར་ཡང་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་གི་སྐབས་སུ་བོད་འབངས་སྤྱིའི་མི་གྲངས་སྡོམ་རྩིས་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ཡིད་སྟོན་རུང་བ་ཞིག་མཐོང་རྒྱུ་མེད། འདིར་སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་འགྲུབ་ཀྱི་རང་ལུགས་ཟུར་ལྟ་རུ་བཀོད་ན་སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་དུ་ཕལ་ཆེར་མི་གྲངས་ཁྲི་200 ལྷག་དང་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ལ་ཁྲི་12 ལྷག ཨ་མདོ་རུ་ཁྲི་280 ལྷག ཁམས་ཕྱོགས་སུ་ཁྲི་50 ཡས་མས་ཏེ། བསྡོམས་པས་ཁྲི་542 ལྷག་ཡོད་པར་བཤད།”[68] ཅེས་གྲངས་གནས་ཤིག་བཀོད་འདུག་ཀྱང་ཁུངས་ལུང་ཅི་འདྲ་བཙུན་མིན་མ་ཤེས་པས་ཡིད་སྟོན་རུང་རུང་མ་བྱས་པར་དཔྱད་གཞིའི་ཚུལ་དུ་འདིར་བཀོད་པ་ཙམ་མོ།། ( མུ་འགོད།  ༡༣)

ས་བཅད་བརྒྱད་པ། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་བདག་དབང་ཡོད་མེད་ཀྱི་བསམ་གཞིགས།  གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་མཆོག་དང་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་རྣམ་གཉིས་ཞལ་འཛོམས་བྱུང་ནས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། ཆོས་རྗེ་མཆོག་སྐུ་བགྲེས་པས་དུས་ཡུན་རིང་པོར་མ་བཞུགས་པར་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས། ཕྱིས་སུ་ཕྱི་ལོ་1253 ཆུ་མོ་གླང་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ། ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་སྐོར་ལ་བགྲོ་གླེང་གནང་ཞིང་། ལྷག་པར་བོད་ཁམས་ཀྱི་སྐོར་ལ་དོགས་དཔྱོད་དང་། བཀའ་འདྲི། ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐོར་ལའང་དོགས་གནད་ཅན་གྱི་དྲི་བར་ལན་གསུངས་པ་[69]སོགས་ཀྱི་གླེང་མོལ་མང་དག་ཅིག་བརྒྱུད་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་རྣམ་དཔྱོད་དང་ཐུགས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་གྱིས་རྒྱལ་བོའི་ཐུགས་དགོངས་ཉེ་བར་འཕྲོགས་ཏེ་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ལས་དབང་ཞུས། དེ་ལྟར་དབང་ཞུ་བའི་རིམ་པ་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་“སྤྱིར་ཡང་ཁྱེད་ཀྱིས་ཆོས་ཞུ་བའི་དམ་ཚིག་མི་ཐུབ་ཅིང་། ད་རེས་ལོ་ཙྭ་བ་མཁས་པའང་མེད་པས་ཕྱིས་བྱེད་པར་ཞུ་གསུངས་པས། རྒྱལ་པོ་ན་རེ། དམ་ཚིག་ཅི་བསྲུང་དགོས་གསུངས་པས། དབང་བསྐུར་ཞུས་ནས་བླ་མ་གྲལ་མགོར་བཞུགས། ལུས་ཀྱིས་ཕྱག་འཚལ། ངག་གིས་ཅི་གསུངས་ཉན། ཡིད་ཀྱིས་ཐུགས་དང་མ་འགལ་བ་བྱ་དགོས་པ་ཡིན། དེ་མི་ཡོང་གསུངས་པས། དཔོན་མོས་འཆམས་པ་ཞུས་པ་ལ་ཆོས་ཞུ་བ་དང་། མི་ཉུང་དུས་བླ་མ་གོང་ལ་བཞུགས། རྒྱལ་བརྒྱུད། མག་པ། མི་དཔོན། མི་དམངས་ཚོགས་དུས་མི་གནོན་དོགས་པས་རྒྱལ་པོ་གོང་ལ་བཞུགས། བོད་ཕྱོགས་ཀྱི་བྱ་བ་ལ་བླ་མ་ཅི་གསུང་དང་དུ་ལོང་། བླ་མ་ལ་མ་ཞུས་པར་རྒྱལ་པོས་ལུང་མི་གནང་། བྱ་བ་ཆེ་ཆུང་གཞན་ལ་བླ་མ་སྙིང་རྗེ་ཆེ་བས་ཞུ་ངོ་འཆོལ་དུ་འོང་ན་རྒྱལ་ཁམས་མི་ནོན་པས་བླ་མའི་གསུང་དང་ཞལ་འཇུག་མ་མཛད་ཅེས་ཞུས་པས།”[70] འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་དེ་ལྟར་དང་ལེན་མཛད་དེ་དབང་བསྐུར། ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་བསྐུར་བ་ནས་བཟུང་བོད་ཕྱོགས་ཀྱི་བྱ་བ་ཆེ་འབྲང་ཆུང་གསུམ་གང་ལའང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་བཀའ་མེད་པར་ལུང་མི་གནང་མོད། སྐབས་དེར་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་མེད་པ་དང་། བོད་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱང་མེད་པས། བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་དཔུང་དམག་སོགས་མེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ལུང་པ་སོ་སོ་ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་ལྟ་བུར་གནས་ཏེ་གཅིག་འོག་གཅིག་ཏུ་མ་འདུས་པར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་གཉིར་ཀར་ཧོར་རྒྱ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གྱི་ཆར་བ་ཆུ་གྲོགས་དང་ཉི་མ་མེ་གྲོགས་བཞིན་དུ་ཧོར་གྱི་དཔུང་ཤུགས་དང་བཙན་ཤེད་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་དགེ་ཕན་ཆེན་པོ་བྱུང་། དེ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་དང་ཧོར་རྒྱལ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྣམ་གཉིས་མཆོད་ཡོན་གཙང་མའི་འབྲེལ་བར་བརྟེན་ཏེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་“ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ་ནས། འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས། རྒྱ་ནག་ཏའི་ཏུའི་ཕོ་བྲང་(དེང་གི་པེ་ཅིན་ལ་གོ)དུ། ཐེང་གསུམ་བྱོན། གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡབ་ཡུམ་སྲས་བཅས་ལ། ས་སྐྱ་བའི་ཁྱད་ཆོས། རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ། ཐེངས་གསུམ་བསྐུར་བའི་དབང་ཡོན་དང་པོ་ལ། དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བ་ཡིན་་་་”[71] ཞེས་གསལ་བ་བཞིན་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཧོར་གྱི་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ཕུལ་བ་ལས། བོད་ཁམས་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བྱ་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་པོ་མཐོང་ནུས་ཏེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ། “སྟོབས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྒྱུར་བྱེད་པ།། རྒྱལ་པོའི་བླ་མའི་གདན་ས་མཆོག། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན།། ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡིས།། རྒྱལ་ཆེན་ཞབས་ཏོག་སྒྲུབས་པའི་ཕྱིར།། བླ་མ་རྒྱལ་པོས་གདན་དྲངས་ནས།། བཅུ་ཕྲུག་ལོ་ནི་སོང་བའི་དུས།། ས་ཕོ་འབྲུག་ལོ་ཤར་བ་ན།། གོང་ནས་མངགས་པའི་གསེར་ཡིག་པ།། ཨ་ཀོན་མི་གླིང་གཉིས་ཡོང་ནས།། མི་སྡེ་ས་ཆ་དང་བཅས་པ།། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི།། རྩ་བའི་དུས་གྲངས་རྩིས་པ་དང་།།”[72] ཞེས་དཔལ་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན་ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡོད་པར་གསུངས་པ་ལས། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མངའ་འོག་ཏུ་བོད་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་དེ་དག་ཡོད་པ་མི་གསལ་ཅིང་། དེ་ལྟར་ཡོན་གོང་མས་ཕྱི་ལོ་1268 ལོར་མངགས་པའི་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་གཉིས་བོད་དབུས་གཙང་དང་མངའ་རིས་བཅས་སུ་ཐེད་དུད་ཞིབ་བཤེར་ཏུ་བཏང་བའང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བརྟན་སླང་ཡོང་བར་རམ་འདེགས་བྱས་པ་ཙམ་དུ་ཡིན་ལ། སྤྱིར་ཁྲི་སྐོར་དེ་དག་ཕྱི་ལོ་1268 ཡར་སྔོན་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ། བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཡོན་གོང་མས་ཀྱང་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་རམ་འདེགས་བསྐྲུན་ཡོད་པ་ནི། “མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[73] ཞེས་གསལ་པ་དེའང་། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་“དབང་ཡོན་བར་མ་ལ། ཆོས་ཁ་གསུམ་ཕུལ་བའི་ཇ་ཡུལ་མངའ་རིས་གུང་ཐང་མན། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་ཡན། དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁ། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་མན། རྨ་ཆུ་གུག་པ་ཡན། མགོ་ནག་མིའི་ཆོལ་ཁ། རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་མན། རྒྱ་མཆོད་རྟེན་དཀར་པོ་ཡན། དུད་འགྲོ་རྟའི་ཆོལ་ཁ་དང་གསུམ་པོ་དེ། མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་འབུལ་བའི་ལུགས་སུ་བྱས་ནས་ཕུལ་བར་འདུག་ཅིང་། ཆོལ་ཁ་རེ་རེ་ལ། དཔོན་ཆེན་རེ་རེ། རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་བཀའ་གྲོས་སུ་བསྟུན་ནས་བསྐོས་མཛད་འདུག”[74] ཅེས་མདོར་ན་ཆོལ་ཁ་གསུལ་པོ་དེའང་མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་དབང་ཡོན་ལ་འབུལ་བ་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་ཕུལ་བཞག་པ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཤིང་། གལ་ཏེ་བོད་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ན་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཐུགས་མི་མཉེས་པའི་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་མ་གནང་ཡང་བཙད་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གཅིག་ཏུ་སྒྲིལ་ནས་བོད་ཁམས་སྤྱིའི་བདག་པོར་བསྐོས་གནང་བ་གསལ། བོད་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་གང་གིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་བཀའ་གསུངས་དང་ལེན་མ་ཞུས་ན་ཧོར་གྱི་དཔུང་རོགས་ཀྱིས་ཐལ་བའི་རྡུལ་དུ་བརླགས་རྒྱུ་ཡིན་པ་ཆོས་ལུགས་པའི་ཕྱོགས་གཏོགས་དང་ས་གནས་ཡུལ་མི་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཤེས་ཏེ། ས་སྐྱ་པར་རྒོལ་ལན་སློག་མཁན་མ་བྱུང་བར་ལས་སླ་མོར་བོད་ཁམས་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་དབང་བསྒྱུར་མཛད་ཅིང་། སྐབས་དེ་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀར་བླ་མའི་དབང་བསྒྱུར་གྱི་འགོ་ཚུགས་པ་ཡིན། བོད་ཧོར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་གསེར་གྱི་ཟམ་པ་ལྟ་བུ་རྒྱལ་ཁམས་ཕན་ཚུན་གཉིས་སྨན་སྐྱོང་རེས་ཀྱི་གནས་བཅས་ཏེ། ཧོར་གྱིས་སྨན་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་བར་གྲོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་མཛད་དེ། རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ་“བླ་མ་འཕགས་པ་ལ། རྒྱལ་པོས་ཆོས་ཞུ་བ་ལྟ་ཅི་སྨོས། འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་བ་ཆེན་པོ་རྣམས་ཀྱང་། བཀའ་གྲོས་བྱེད་པའི་གཏན་ཚིགས་གཅིག་འདི་ཡིན་ཅིང་། བླ་མས་ཀྱང་། ཆོས་དང་མཐུན་པར། འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་བ་ལེགས་རྣམས་ཀྱང་། རྒྱལ་པོ་ལ་སྟོན་པ་ཟེར།”[75] ཞེས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཆོས་དང་མཐུན་པར་སྐྱོང་རོགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་གོང་གི་ཧོར་གྱིས་སྨ་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་གནང་སྟངས་འདིས་མཚོན་ནུས། ཡང་“དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་གདུང་བརྒྱུད་དྲི་མ་མེད་པ་འདི་དང་། ཧོར་རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ་ནས། གཙུག་ལག་གཉིས་ཀའི་སྒོ་ནས། བོད་ཁམས་བསྐྱངས་པའི་ཕྱིར།”[76] ཞེས་གསལ་བས། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ཧོར་ལ་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིར་ཀར་བདག་དབང་ཅི་འདྲ་ཞིག་ཡོད་པ་འདིས་ཀྱང་མཚོན་ནུས་ཏེ། བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀ་ས་བརྟན་ཡུན་གནས་ཡོང་སླད་ས་སྐྱ་པས་ཧོར་དང་མཐུན་འཇུག་བཟུང་ནས་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ནས་བོད་ཁམས་བསྐྱངས་པ་གསལ་བ་ལས། བོད་ཁམས་འདི་ཀོ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་ཁོ་ནར་བདག་པ་ལོ་རྒྱུས་གང་དུའང་མི་གསལ།   ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུའང་། “ཁྱེད་ཀྱི་མཁྱེན་པས་མཇམ་དབྱངས་ཟིལ་གནོན་ཞིང་།། བརྩེ་བས་རྒྱལ་སྲས་ཁྱེད་ཀྱི་དགུང་གི་ལོ།། མཐའ་རུ་སོན་ཀྱང་བོད་ཁམས་བདེ་བའི་ཐབས།། གཅིག་ཏུ་དགོངས་ནས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་བྱོན།།”[77] ཞེས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜིཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་མཆོག་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དོན་གོང་དུ་གླེང་བ་བཞིན་རྒྱུ་མཚན་གཅིག་ནི་བོད་ཁམས་སུ་ཧོར་གྱི་བཙན་འཛུལ་མི་ཡོང་བར་བདེ་བར་གནས་བཅའ་ཐབས་སུ་བྱོན་པ་གསལ་འདུག་པ་ལས། བོད་དེ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་འཇུག་པར་གྲོས་གླེང་བར་བྱོན་པ་རེད་ཅེས་བཤད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡང་དག་མ་མཁྱེན་གྱི་མེད་པར་སྣང་ངོ་།། ཕྱི་ལོ་1913 ཟླ་1 ཚེས་8 ཉིན་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་༸རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོས་བོད་ཁམས་སུ་དོན་ཚན་ལྔ་ཅན་གྱི་རྩ་ཚིག་ཅིག་(དེང་སང་ཆུ་གླང་རྩ་ཚིག་ཅེས་ཟེར་)དྲིལ་བསྒྲགས་བྱས་པའི་ནང་། “འཕགས་པའི་ཡུལ་ནས་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་འདིས་ཇི་ལྟར་ལུང་དུ་བསྟན་པ་ལྟར་བསིལ་ལྡན་ས་ལའི་སྨན་ལྗོངས་འདི་བཞིན་འཕགས་མཆོག་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་སྒྱུ་འཕྲུལ་ཆོས་༸རྒྱལ་མེས་དབོན་རྣམ་གསུམ་ནས་བཟུངས་ད་ལྟའི་བར་སྐྱེ་ཕྲེང་ཟམ་མི་ཆད་པ་བྱོན་ནས་ལྗོངས་འདི་ཕྱག་མཚན་དུ་བདག་གིར་བཞེས་ཏེ་འགྲོ་བ་རྣམས་གང་ལ་གང་འདུལ་གྱི་ཐབས་དང་། ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོས་རྟག་ཏུ་སྐྱོང་ཞིང་། སྔར་ཇིང་གི་སི་ཁྭང་དང་། ཨལ་ཐན་རྒྱལ་པོ་སོགས་སོག་དུས་དང་། མིང་སོགས་རྒྱ་རྒྱལ་རིམ་བྱོན། ༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་ནས་མན་ཇུ་༸གོང་མ་དང་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ་ཏེ་ཕན་ཚུན་སྐྱོང་རེས་ཀྱི་གནས་བཅས་པ་དེ་ལྟར་ཡང་།”[78] ཞེས་གསལ་འཁོད་འདུག་པས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ངོས་ནས་བོད་ནི་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་ནས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་མྱོང་མེད་པ་གསལ་བཤད་མཛད་ཡོད་ལ། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་སུའང་། “མེ་ལུག་1247 ལོར་གོ་དན་ཁྭང་དང་། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཇལ་འཛོམས་གནང་ཞིང་། དེའི་སྐབས་བོད་པས་སོག་པོར་འདབ་ནོར་སྤྲོད་དགོས་པ་དེས་ལྟར་སྣང་ལ་སོག་པོའི་དྲག་ཤུགས་འོག་ཏུ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་མཆིས་ཀྱང་། བོད་ཀྱི་ནང་ཁྲིམས་ལུང་བསྒྱུར་བའི་དབང་ཆ་ནི་བོད་པ་རང་གི་ལག་ཏུ་ཡོད་ཁར། ཀུབ་ལེའི་ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དབང་ཡོན་དུ་ཕུལ་བ་ནས་བཟུངས་དེ་ལ་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱུང་ཡོད། གོ་དན་ཁྭང་གིས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏར་ཕུལ་བའི་འཇའ་ས་དང་། ཀུབ་ལའི་ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་ཕུལ་བའི་འཇའ་ས་གཉིས་བསྡུར་ན། དང་པོ་དེ་དཔོན་པོས་མི་སེར་ལ་བཏང་བ་ལྟ་བུ་དང་། རྗེས་མ་དེ་སྦྱིན་བདག་གིས་བླ་མར་ཕུལ་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་སྣང་། རང་ཅག་ཤར་དཀྱིལ་མི་རིགས་ཚོའི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་ཀྱང་དེ་རང་ཡོད་ཅིང་། བླ་མས་ཆོས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བསྟན་པ་རྒྱས་པ་དང་། འགྲོ་བ་བདེ་བའི་བཀའ་སློབ་དང་མཛད་པ་གནང་བ་དང་། ཡོན་བདག་གིས་དཔལ་འབྱོར་ཐོག་ནས་དེ་ཡུན་ནས་ཡུན་དུ་གནས་པའི་དོན་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུ་དགོས་པ་ལྟར། བོད་དང་། སོག་པོའི་དབར་གྱི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བའང་དེ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཟེར། འོན་ཀྱང་ནུབ་ཕྱོགས་པ་ཚོས་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་ཆ་ནན་པོ་ཞིག་བྱས་ན། ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་ཐུགས་དང་མི་འགལ་བ་ཞུ་རྒྱུ་ཞུས་པ་དེ་ག་རང་ནས་བོད་ཀྱི་དབང་ཆ་མཐོ་ཤོས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཉིད་ལ་ཡོད་པ་ཁྭང་རང་གིས་ཁས་ལེན་ཞུས་ཡོད་པ་དང་། ད་དུང་ཁྭང་རང་གིས་ཆོས་ཞུ་སྟངས་དང་། གུ་ཞབས་ཞུ་སྟངས། སྨན་ཙེའི་ཡུལ་ལེན་དུས་བཀའ་སློབ་ཞུ་སྟངས། ཐམ་ག་དང་། མཚན་བསྟོད་ཀྱི་ཚིག་དོན། ཨ་མདོའི་ཡུལ་བར་ཕེབས་སྐྱེལ་དུ་ངོ་བཅར་ཞུ་སྟངས། བླ་མའི་བཀའ་ཡིག་དབང་ལ་ཆ་བཞག་སྟེ་བོད་དུ་ཞིབ་གཅོད་པ་གཏོང་སྟངས་སོགས་གང་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ཕན་ཚུན་གཉིས་གཅིག་ཕན་གཅིག་གྲོགས་དང་། ཆེ་མཐོངས་འབུལ་རེས་བྱས་པ་མ་གཏོགས། རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་གཅིག་མེད་པ་གསལ་པོར་མཚོན་པ་དེ་ལྟར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་འདི་གཞི་ལ་བཞག་སྟེ་བོད་དང་། རྒྱ་ནག་གཉིས་དབར་ལའང་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་ཕག་1911 ལོར་ཆིང་ངམ་མན་ཇུ་གོང་མའི་དུས་རབས་མ་རྫོགས་བར་ཕན་ཚུན་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བའི་བྱ་བ་གོང་མཚུངས་ལྟ་བུར་ཡོད།”[79] ཅེས་དོན་དངོས་དཔལ་ས་སྐྱའི་སྐབས་བོད་ཁམས་ཀྱི་བདག་དབང་བོད་མི་རང་ཉིད་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཡོད་པ་ནན་བརྗོད་གསལ་བཤད་དགོས་དོན་ནི་རྒྱ་ནག་སྲིད་གཞུང་གིས་ལྐོག་གཡོ་ངན་ཇུས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བདེན་པའི་ཉི་ཟེར་ཆེད་དུ་མུན་པས་གཡོག་ཇི་ཐུབ་དང་དངོས་ཡོད་ལས་ཐ་དད་པའི་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་ཡིན་ཚུལ་གྱི་སྐྱག་འགོ་གཉང་བཏུམ་གྱིས་རྫུན་གཏམ་དག་ལ་རྒོལ་ལན་ཚ་ནན་ཞིག་སློག་པ་དང་། སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་རྒྱའི་རྩོམ་པ་པོ་ཚའོ་ཁྲང་ཆིང་དང་ཞའོ་ཧུའོ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་འདི་ལྟར་གསུངས་པ། “ཡོན་རྒྱལ་རབས། རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་ནན་བཤད་བྱེད་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ནི། བོད་དེ་རྒྱ་ནག་པས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”སུ་འབོད་པའི་དབང་བསྒྱུར་བ་དང་། དེ་ནི་བོད་དེ་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁོངས་ཡིན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཞི་འཛིན་སར་འཇོག་གི་ཡོད། ཡིན་ནའང་འདི་ནི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་མི་འགྲོ། སྐབས་དེར་སོག་པོ་ཇིན་གིར་རྒྱལ་བོའི་རྟ་དམག་གིས་རྒྱ་ནག་དང་བོད། ཝེ་ཏེ་ནམ། ཀོ་རི་ཡ་སོགས་ཨེ་ཤ་ཡ་ཕལ་མོ་ཆེ་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་ས་ཁོངས་ཁྱོན་ཆེར་བཟུང་སྟེ་སོག་པོ་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པ་དང་། རྒྱ་ནག་གི་ས་ཆའི་སྟེང་སོག་པོ་བས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”བཙུགས་ཏེ་ཟླ་བསྒྲིལ་བའི་ས་ཁོངས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བ་རེད། གལ་སྲིད་དྲག་ཤུགས་ཀྱིས་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་འདི་དག་ད་ཆ་མངའ་ཁོངས་བདག་དབང་གི་གཞི་འཛིན་སར་འགྲོ་གི་ཡོད་པའི་དབང་ཏུ་བཏང་ནའང་། སྒྲུབ་བྱེད་འདི་རིགས་རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་བགྲང་མི་དགོས་པར། ཇིན་གིར་རྒྱལ་བོའི་གདུང་རྒྱུད་སོག་པོ་ཚོས་འདོན་དགོས། ཕྱིར་བཤིག་ནས་བཤད་ན། གལ་སྲིད་རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་བོད་དེ་སྐབས་དེར་སོག་པོས་ཟླ་བསྒྲིལ་གྱིས་བཙུགས་པའི་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཚུད་པ་ཙམ་གྱིས་རྒྱ་ནག་གི་ཁོངས་གཏོགས་ཡིན་པའི་ཁྲིམས་གཞིའི་གཞི་རྟེན་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད་ན། རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་སྐབས་དེར་དེ་མཚུངས་ཀྱིས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”ཀྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་ཟླ་བསྒྲིལ་བའི་ཝེ་ཏེ་ནམ་དང་། ཀོ་རི་ཡ་སོགས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ས་ཆ་ཁྱོན་ཆེ་དེ་དག་ཀྱང་རྒྱའི་མངའ་ཁོངས་ཡིན་ཚུལ་ཅིའི་ཕྱིར་མི་སྒྲོག བོད་གཅིག་པོར་དེ་ལྟར་འདོད་པ་ནི་གཏན་ཚིགས་དང་འགལ་གྱི་ཡོད།”[80] ཅེས་གསུངས་པ་ནི་ད་ལྟ་རྒྱ་གཞུང་གིས་ས་སྐྱའི་སྐབས་ནས་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་སུ་གཏོགས་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བཅོས་དང་ཧམ་བཤད་དེ་དག་ཡོ་བསྲང་བྱས་པ་དང་། ཡོན་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་དག་གིས་བོད་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ཟེར་བ་ཙམ་ལས་དོན་དངོས་དབང་བསྒྱུར་གཙང་མ་ཞིག་རྩ་ནས་བྱ་ཐུབ་མེད་པ་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དག་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་སླའོ།།  ( མུ་འགོད། ༡༤)

ས་བཅད་དགུ་པ། དཔལ་ས་སྐྱ་པའི་དཔོན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙིང་བསྡུས།  དཔལ་ས་སྐྱའི་དཔོན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙིང་བསྡུས་འདི་ནི་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་གཞིར་བཞག་བྱས་ཤིང་། དེ་ལྟར་ན་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ་བའི་རིང་ལ་དཔོན་ཆེན་ཉེར་བདུན་བྱོན་པ་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་དཔོན་ཆེན་དེ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་རེ་རེ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་གང་འདུའང་མཇལ་རྒྱུ་མི་འདུག་ཀྱང་། རང་ཉིད་ཀྱིས་དཔོན་ཆེན་ཁོང་རྣམ་པའི་ལོ་རྒྱུས་གང་མཐོང་བ་གཤམ་དུ་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱས་པ་ནི།
དཔོན་ཆེན་དང་པོ་ཤཱཀྱ་བཟང་པོ་ཡིན་ལ། ཁོང་ནི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཟམ་གླུ་གུན་དབེན་ཧུའི་མིང་ཐོབ་དང་ཐམ་ག་གནང་སྟེ་དབུས་གཙང་གི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། ཁང་གསར་ཆེན་མོ་བཏབ། ཕྱི་ལོ་1256 ལོར་གོང་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་བོད་ལ་བྱོན་སྐབས་ཕེབས་བསུར་བཅར་བ་དང་། འདམ་སོག་ཡན་གྱི་དབུས་གཙང་མི་སྡེ་ཡོངས་ལ་བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་བཀྲམས་ཏེ་མི་ལག་བསྡུ་སྐོང་གནང་ནས་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོ་ཞེས་པ་ཐོག་མར་གསར་བཞེངས་མཛད་ཅིང་། ལྕགས་རི་ཕྱི་ནང་བརྩིགས་ནས་ཤིང་ཆ་རྣམས་དྲངས་ཏེ་ཐོག་མ་ཕུབ་པར་སྐུ་གྲོངས། དཔོན་ཆེན་གཉིས་པ་ནང་གཉེར་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ཡིན་ཞིང་། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་འོག་ཐོག་དང་། ཐིག་ཁང་། ལྕགས་རི་ལྕགས་ཆུང་ཞབས་སུ་ཆུག་པར་བྱས་ཏེ། གསེར་འཕྲུ་ཆེན་མོ་བཙུགས། ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གི་ནང་རྟེན་བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོའི་གསེར་སྐུ་དང་། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་ཁྱམས་སུ་རི་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ལེགས་པོར་གྲུབ་པ་མཛད། རིན་ཆེན་སྒང་བླ་བྲང་དང་། ལྷང་ཁང་བླ་བྲང་འདེབ་པའི་དོ་དམ་མཛད། ཀུན་དགའ་བཟང་པོས་ལས་ཁ་གཏད་ནས་དཔོན་ཆེན་ཞང་བཙུན་དང་། ཕྱུག་པོ་སྒང་དཀར་བ། བྱང་རིན་དག་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་ཞལ་ཏས་རིམ་པར་བསྐོས། འོན་ཀྱང་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ལ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཐུགས་མ་མཉེས་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་སང་གྷ་ཆིང་སང་གིས་འགོ་བྱས་པའི་ཧོར་དམག་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་བཏང་ནས་དམག་ལམ་སྟག་ཚང་ལུང་པར་ཞུགས། ཁང་དམར་གྱི་ས་མཁར་ལ་དམག་འཁྲུག་ལངས་ཏེ། ཕྱིས་སུ་བྱ་རོག་ཚང་ལ་སྐོར་རྒྱག་བྱས་ནས་ཕྱི་ལོ་1280 ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་ལོར་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་སྐུ་བཀྲོངས། དཔོན་ཆེན་གསུམ་པ་ཞང་བཙུན། དཔོན་ཆེན་བཞི་པ་ཕྱུག་པོ་སྒང་འཁར་བ། དཔོན་ཆེན་ལྔ་པ་བྱང་རིན་ཡིན་གསུམ་བླ་མའི་ཞལ་ཏས་བསྐོས་པ་དང་། དཔོན་ཆེན་བྱང་རིན་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་ཐུགས་ལ་བཏགས་ནས་སྭོན་ཝི་སིའི་ཐམ་ཁ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། ཤེལ་གྱི་ས་ཐམ་ཡང་གནང་། ཕྱིས་སུ་དཔོན་ཆེན་བྱང་རིན་ཤངས་སྡོང་པོ་ཐང་གི་སྒར་ཐོག་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོའི་གཡོག་སྙིང་དང་འདྲ་བ་བཞི་ཡོད་པའི་གསུམ་པ་བྱང་པ་ཡི་ཤེས་བཟང་པོས་བཀྲོངས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་དྲུག་པ་ཀུན་གཞོན། དཔོན་ཆེན་བདུན་པ་གཞོན་དབང་རིང་ལ་ཕྱེ་གསལ་ཆེན་མོ་སྟེ་དམག་ཁྲལ་དང་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སྐབས་ས་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཕྱེ་ནས་ས་བཟང་ངན་དང་མི་སྡེའི་གྲངས་མང་ཉུང་ལ་གཞིགས་ཏེ་ཁྲལ་འབབ་ཆེ་ཆུང་གི་དབྱེ་བ་གསལ་བོ་བྱས་པ་དང་། དབུས་གཙང་གི་ཁྲིམས་ཀྱི་ཞིབ་ཆའང་ཕལ་ཆེ་བ་མཛད་ཅེས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་བརྒྱད་པ་བྱང་རྡོར་དང་། དཔོན་ཆེན་དགུ་པ་ཨག་གླེན་༼ཨང་ལེ་བཀྲ་ཤིས༽ དག་གི་རིང་ལ་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་སྤེན་བད་བསྐལ། རྒྱ་མཐོང་ཀ་བརྒྱད། ཐིག་ཁང་སོགས་བླ་མ་བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་བཟང་པོ་དཔལ་གྱི་ཐུགས་དགོངས་དང་སློབ་སྟོན་བགྱིས་པ་བཞིན་ཕྱི་ནང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་མི་གཅིག་པ་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་རྩ་དགུ་བཞེངས། ཕྱི་ལོ་1295 ཤིང་མོ་ལུག་ལོར་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོ་ཕྱིའི་ལྕགས་རི་ཆེན་མོ་སྟོང་པ་བླ་མ་འཕགས་པ་དང་། དྷརྨ་ཕ་ལའི་ཕྱི་རྟེན་བཞུགས་པའི་གསེར་ཐོག གཡུ་ཐོག་འགེལ་བ། དཔོན་པོ་རིའི་ལྕགས་རི་དང་། ཇོ་མོ་གླིང་སོགས་བཏབ། དྭགས་པོ་དང་འབྲི་གུང་ལ་དམག་བརྒྱབ་པ་དང་། ལྷག་པར་དྭགས་པོར་དམག་རྒྱག་སྐབས་ཇུས་ལེགས་པའི་རྒྱལ་ཁ་བླངས་པས་ས་མཚམས་ཁག་གི་བྲག་ངོས་སུའང་ཨང་ལེན་ཞེས་བྲིས་པར་གྲགས་ཤིང་། ཚོད་བསྒམ་བྱས་ན་སྐབས་དེར་ཨང་ལེན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་ཁག་གི་ས་མཚམས་སུ་མཚན་སྙན་ཅུང་གྲགས་ཆེ་བར་སྙམ། དཔོན་ཆེན་གཞོན་དབང་དང་། དཔོན་ཆེན་བྱང་རྡོར། དཔོན་ཆེན་ཨང་ལེན་གསུམ་གྱིས་དཔོན་ཆེན་མཛད་རིང་ལ་ས་འབྲི་འཐབ་འཁྲུག་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ། དཔོན་ཆེན་རྣམ་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན་ནས་ཨ་ཡུ་པར་པ་ཏ་བུ་ཡན་དུ་རྒྱལ་པོ་དང་ཞལ་མཇལ་ཏེ། མི་རབས་ཀྱི་བར་ལ་ཡ་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་འཇགས་པའི་ལུང་བཟང་ཐོབ་ཅེས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་བཅུ་པ་གཞོན་དབང་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས་ཏེ་ཁོང་གིས་སྔོན་གྱི་མཛད་པ་དག་གི་འཕྲོ་མུ་མཐུད་བསྐྱངས་པར་གྲགས།   དཔོན་ཆེན་བཅུ་གཅིག་པ་ལེགས་པ་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་གཉིས་པ་སེང་གེ་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་གསུམ་པ་འོད་ཟེར་སེང་གེ། ཁོང་གིས་སྭོན་ཅིང་དབེན་གྱི་ཐམ་ག་བཟུང་། དཔོན་ཆེན་བཅུ་བཞི་པ་ཀུན་རིན། དཔོན་ཆེན་བཅོ་ལྔ་པ་དོན་ཡོད་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་དྲུག་པ་ཡོན་བཙུན། དཔོན་ཆེན་བཅུ་བདུན་པ་འོད་ཟེར་སེངྒེ་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། དཔོན་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་པ་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་དགུ་པ་དབང་ཕྱུག་དཔལ། དཔོན་ཆེན་ཉི་ཤུ་པ་བསོད་ནམས་དཔལ། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གཅིག་པ་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གཉིས་པ་དབང་བརྩོན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གསུམ་པ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་བཞི་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་ལྔ་པ་དཔལ་འབུམ། དཔོན་ཆེན་ཉེར་དྲུག་པ་གྲགས་དབང་། དཔོན་ཆེན་ཉེར་བདུན་པ་ཨ་མོ་གྷ་རྣམས་སོ། དེ་ལྟར་མདོ་སྟོད་དང་མདོ་སྨད་དུའང་སྐབས་དེར་དཔོན་ཆེན་རེ་བསྐོས་ཡོད་པ་གསལ་ཏེ། “ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་དབུས་གཙང་དཔོན་ཆེན་གྱིས། བླ་མའི་བཀའ་དང་རྒྱལ་པོའི་ལུང་བཞིན་དུ། ཁྲིམས་གཉིས་བསྐྱངས་ནས་རྒྱལ་ཁམས་བདེ་བ་དང་། བསྟན་པའི་གསལ་བཤད་གྱུར་པའང་བྱུང་བར་གནང་། དེ་མཐུད་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་མདོ་སྨད་གླིང་ཆང་སྟེ། ཆོལ་ཁ་རེ་རེ་ལ་དཔོན་ཆེ་རེ་ཡོད་ལོ།”[81] ཞེས་གསུངས་པ་དབུས་གཙང་དཔོན་ཆེན་དང་མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་དག་གིས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བཀའ་དང་ཡོན་གོང་མའི་ལུང་བཞིན་བོད་ཁམས་སུ་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བདེ་བར་བསྐྱངས་ཤིང་། མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་གཉིས་ཀྱི་ས་ཁུལ་དེང་སང་གང་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་མིན་གསེར་རྟའི་ཚུལ་ཁྲིམས་འོད་ཟེར་གྱིས་བརྩམས་པའི་བརྒལ་ལན་ལུང་རིགས་གཟི་འབར་ཀུན་ཕན་ཉི་མའི་སྣང་བ་ཞེས་པའི་དེབ་ནང་དུ་གསལ་ཏེ། “དེ་མཐུན་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་མདོ་སྨད་གླིང་ཆང་སྟེ།། ཆོལ་ཁ་རེ་ལ་དཔོན་ཆེ་རེ་ཡོད་ལོ།། ཞེས་གསུངས་འདུག་པས་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་ཞེས་པ་ད་ལྟའི་གོན་ཇོ་ཞེས་པ་ཡིན་ཞིང་། གོན་ཇོ་རུ་མདོ་སྟོད་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་བསྐོས་འདུག་པ་དང་། དེ་བཞིན་གླིང་ཆང་ཞེས་པ་ས་སྡེ་དགེའི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་གླིང་ཚང་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེའི་མདོ་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་དུ་གླིང་ཚང་བསྐོ་བཞག་བྱས་འདུག”[82] ཅེས་མདོ་སྟོད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་ལ་ད་ལྟའི་གོ་ཇོ་ཞེས་པ་བསྐོས་གནང་བར་གསལ་ལ། མདོ་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་ལ་ད་ལྟ་གླིང་ཚང་ཞེས་པ་དེ་བསྐོས་གནང་བར་གསལ་མོད། འོན་ཀྱང་དཔོན་ཆེན་དེ་དག་གིས་ཕྱག་ལས་ཇི་ལྟར་གནང་བ་ད་ལྟའི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ནས་མ་རྙེད་པས་ཕྱིས་ན་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་གནང་མཁན་དག་གིས་དཔྱད་གཞིར་ཆེའོ།། ( མུ་འགོད ༡༥ རྫོགས་སོ། )