དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་ནང་གི་རྒྱ་གར་ལམ་ཡིག་ཅིག་གི་དོགས་དཔྱོད།

རྩོམ་པ་པོ།  རྡོ་སྦིས་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན།

ཐོག་མར་གླེང་སློང་བ།
ཕྲན་གྱིས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་ལས་འཕྲོས་བའི་ཟིན་ཐོ་དང་། མཆན་སོགས་ཀྱི་ནང་ཏུ་ཡང་དང་ཡང་དུ་གླེང་ཡོད་པ་བཞིན། དགེ་ཆོས་ཟེར་བ་འདི་སྤྱིར་བཏང་གི་མཁས་བ་ཞིག་ལ། དེང་དུས་མི་རྣམས་ཀྱིས་སྒྲོ་འདོགས་ཆེན་པོ་བྱས་ཏེ།ལྟོ་སྐྱ་གོས་ཧྲལ་ཅན་གྱི་དགེ་ཆོས་རང་གི་རྣམ་ཐར་གཙང་མ་དེ་ཡང།རྙིང་མ་བར་རློམ་པ་དག་གིས་གྲུབ་ཆེན་ཞིག་གི་རྣམ་ཐར་ཅིག་དང།རྙིང་གཏོར་གསར་བརྗེ་བ་དག་གིས་རྙིང་བ་བཅོམ་པའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ཟློས་གར་ཞིག ཆབ་སྲིད་པ་མགོ་གཉིས་བ་དག་གིས་བཀའ་ཤག་དང་སྲིད་ཁྲིམས་སོགས་ལ་དགག་བྱེད་ཀྱི་ལག་ཆ་ལྟ་བུ་བརྩིས་ཏེ། རྣམ་ཐར་ངོ་མ་དེ་ཡང།ལྷ་སྒྲུང་ཏུ་ལྟ་བུ་ཤིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཏེ། ད་དུང་ཡང་ཅི་སྙམ་པར་ཡིན་མདོག་གིས་སྐད་ཆ་མང་པོ་བཤད་བཞིན་པ་མཐོང་ཆོས་དངོས་གྲུབ་ཏུ་ཡོད་པ་འདི་རེད།
འདི་ལས་འཕྲོས་ཏེ་གླེང་བར་བྱ་བ་ནི།ཡང་སྤྱི་ལོ་གཉིས་སྟོང་གསུམ་ལོའི་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་དངོས་གཞི་འཛིན་གྲྭས་བསྒྲིགས་པའི།མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་སྒྲིག་གི་ནང་གི་པོད་བཞི་བའི་ཐོག་གི།“རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་ནང་བའི་མཆོད་རྟེན་དང་གནས་མཆོག་བྱིན་རྣམས་ཀྱི་བཤད་པ་མཐོང་ཐོས་ཀུན་གྲོལ་ཞེས་བྱ་བཞུགས་སོ”ཞེས་བ་དེ་ཡིན།ཕྲན་གྱིས་རྩོམ་འདི་ཐོག་མར་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་གསར་རྙེད་ཅེས་བའི་དེབ་ནང་དུ་བཀོད་ཡོད་མོད་མ་ཤེས་མོད།ནུབ་བྱང་གི་གཅམ་བུ་ཚོས་དཔྱད་པ་དང།དོགས་གཞི་སྤུ་ཙམ་ཡང་མེད་པར་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ནང་ཡོངས་རྫོགས་པར་ཏུ་སྐྲུན་དུས་ནང་དུ་བཅུག་འདུག།
དེ་བཞིན་དགེ་ཆོས་ལ་དོ་སྣང་ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཤེས་བ་ལྟར།ཕྲན་གྱིས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ནང་གི་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་དེའི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྒྲུབ་བྱེད་དང་བཅས།དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་མ་ཡིན་པར་བཀོད་ཏེ།བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་ཀྱི་དྲ་རྒྱ་སོགས་ཀྱི་སྟེང་མང་པོ་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་ལྟར་མོད།དགེ་ཆོས་ལ་མཁས་བར་རློམ་པ་དེ་དག་གིས་ད་དུང་ཨུ་ཚུགས་ཆེན་མོས་འདིའི་རྗེས་སུ་པར་ཏུ་སྐྲུན་པའི་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་འབྲི་དུས་རྩོམ་དེ་ད་དུང་དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྩོམ་གྲས་སུ་བཞག་ཏེ།བསྐྱར་པར་བྱས་འདུག།དཔེར་ན་མེ་ལྕེ་ཡིས་བསྒྲིགས་པའི་དགེ་ཆོས་ཞིབ་མཇུག་དང།ཁོང་གིས་བརྩམས་པའི་དགེ་ཆོས་རྒྱང་མཇལ་སོགས་ཀྱི་ནང་དུའང་རྩོམ་དེ་ཉིད་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་གྱི་གྲས་སུ་བཀོད་འདུག།ང་ཚོས་རང་གི་རང་ལ་འདི་འདྲ་བའི་ཨུ་ཚུགས་བྱེད་དགོས་བའི་རྒྱུ་མཚན་ག་རེ་ཡིན་ནམ།
དེ་ལས་འཕྲོས་ཏེ་འདིར་གླེང་བར་བྱ་བ་ནི།གོང་དུ་བཤད་པ་བཞིན་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་འབུམ་ནང་གི་“རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་ནང་བའི་མཆོད་རྟེན་དང་གནས་མཆོག་བྱིན་རྣམས་ཀྱི་བཤད་པ་མཐོང་ཐོས་ཀུན་གྲོལ་ཞེས་བྱ་བཞུགས་སོ”ཞེས་བའི་རྩོམ་འདི་ཡིན།སྤྱིར་བཏང་རྒྱ་གར་གྱི་གནས་བཤད་དང།དེ་ལས་འཕྲོས་བའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཆ་རྒྱུས་ཅུང་ཙམ་ཡོད་པ་ཡིན་ན།གནས་བཤད་འདིའི་ཚིག་གི་སྤྱོར་སྟངས་དང་།ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་སྤྱིའི་ཁོག་གང་གི་ཆ་ནས་ཀྱང་རྩོམ་འདི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཡིན་མིན་དོགས་པ་སླེབས་འགྲོ་ཞིང།འདི་གཤམ་དུ་ཕྲན་གྱིས་གཤམ་དུ་རྩོམ་འདི་དགེ་ཆོས་ཡིན་མིན་གྱི་དོགས་གཞི་འགའ་འགོད་རྒྱུ་ཡིན་པས་བློ་ལྡན་གཟུར་གནས་མཁར་བ་དག་གིས་ཚུལ་བཞིན་དུ་དཔྱད་པར་བྱའོ།

གཞུང་དངོས་ལ་མཇུག་པ།
སྤྱིའི་བཏང་བསྟན་བཅོས་འདི་ལ་བལྟས་མ་ཐག་ཏུ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་གཞན་དག་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་མང་པ་ནང་གི་གཅིག་ནི།བསྟན་བཅོས་འདིའི་ནང་དུ་རྡོ་རྗེ་གདན་སོགས་ཀྱི་མཚོན།པར་མང་པོ་འདུག་པ་མ་ཟད།ད་དུང་ཡེ་ཤའི་འདས་ལོའང་སྐབས་འགར་སྤྱི་ལོ་ཞེས་འབོད་པའི་ལོ་དེ་ལ་གཞིར་བཞག་ནས་བྲིས་འདུག།དགེ་ཆོས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་དང།དེབ་ཐེར་དཀར་པོ་སོགས་སུ་སྟོན་པའི་འདས་ལོ་གཙོ་བོ་བྱས་ནས་བཤད་འདུག་པ་སོགས་ཀྱིས་ཀྱང་འདི་དགེ་ཆོས་བརྩམས་པ་ཨེ་ཡིན་སྙམ་པའི་དོགས་པ་ཤིག་ཏན་ཏན་སྐྱེས་ཡོང་གིན་འདུག།དེ་མིན་སྤྲང་པོ་དཔྱོད་ལྡན་པ་དགེ་ཆོས་༼དགེ་ཆོས་ལ་འུད་བསྟོད་བྱ་མཁན་ཚོས་འདི་ལྟར་འདོགས་བཞིན་འདུག༽ཀྱིས་པར་ཆས་རྒྱབ་ཏུ་ཁུར།ཕྱོགས་གནས་ཆེན་མང་པོ་སོང་ནས་པར་བླངས།པར་བཀྲུས།དེ་ནསདཔེ་དེབ་ནང་དུ་བཅུག་པ་སོགས་བྱས་ཡོད་ན་ནི།སྤྲང་བོ་དཔྱོད་ལྡན་ཞིག་གིས་ཚུལ་མ་ཡིན་པར།འབྱོར་ལྡན་ལྟད་མོ་བ་ཞིག་གིས་ཚུལ་བྱས་ནས་རྒྱལ་ཁམས་བསྐོར་བའི་རྣམ་ཐར་མ་ཡིན་ནམ།ལར་ཏུ་པར་འདི་དག་དགེ་ཆོས་རང་གིས་བླངས་བ་མ་ཡིན་པར་ཁོང་གིས་བསྡུ་རུག་བྱས་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་ན།དེའི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཐོན་རྒྱུ་ཡིན་ནའང།དེའི་སྐོར་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ད་བར་མཐོང་མ་བྱུང།འདོར་ན་གནས་བཤད་འདིའི་གནའ་ཆས་ཀྱི་དཔྱད་པ་དང།བཟོ་སྐྲུན་ཀྱི་གསལ་བཤད་རྣམས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ལམ་ཡིག་ལས་ལྡབ་འགྱུར་གྱི་གསལ་བོ་དང།ཞིབ་ཕྲ་འདུག་ཅིང་།དབྱིན་ཇི་དང་རྒྱ་གར་གྱི་གནའ་དཔྱད་པ་མཁས་བ་ཁ་ཅིག་གི་མིང་དང་བཅས་གསལ་བོར་བཀོད་ནས།གནས་བཤད་ཚད་ལྡན་ཞིག་ཏུ་འདུག་པས།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ནམ་ཞེས་དོགས་པ་ཤིག་མི་སྐྱེ་ཐབས་མེད་ལ།རྩོམ་འདིའི་ཚིག་སྤྱོར་དང།མིང་ཚིག་སོགས་ཀྱི་ཐད་ནས་་དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྩོམ་གཞན་དག་དང་མི་འདྲ་བར་དེ་འདྲའི་ལྷུ་ཆགས་པ་ཅིག་དང།ཀློག་བདེ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་སོགས་ཀྱིས་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་འདུག་པས།་འདི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བརྩམས་པ་ཡིན་ནམ་ཞེས་བའི་དོགས་པ་ཞིག་རང་བཞིན་གྱིས་སྟེར།
དེ་ནས་གནས་བཤད་ཞིབ་ཏུ་ཀློག་དུས།རྩོམ་འདི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་མ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་མང་པོ་འདུག་ཅིང་།ཐོག་མར་གོང་བཤད་ལྟར་སྤྱིའི་ལོ་ཚིགས་ཀྱིས་དབང་གིས་རྩོམ་འདི་ཁོང་གིས་བརྩམས་པ་མ་ཡིན་པའི་དོགས་པ་སྟེར།རྩོམ་འདི་ལས་“ད་ལྟའི་འདས་ལོ་1956པའི་གོང་གི་ལོ་དྲུག་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་ནང་དུ་ཨེ་ཤའི་མི་རིགས་ནང་བློ་རིག་གི་འཕེལ་འགྱུར་ཆེན་པོ་བྱུང་ཞིང”ཞེས་གསུང་ཏེ།འདིའི་སྐབས་ཀྱི་འདས་ལོ་ཟེར་བ་འདི་ཡེ་ཤེ་མ་ཀ་འདས་བའི་ལོ་དེར་ཟེར་བཞིན་ཡོད་ཅིང།རྩོམ་འདིའི་གཞུང་དངོས་སུ་ཡེ་ཤེའི་འདས་ལོ་དེ་ལ་ཆ་བཞག་ཏེ་།ལོ་ཚིགས་བརྩིས་འདུག།དཔེར་ན་དྲང་སྲོང་ལྷུང་བ་ཅན་གྱི་རི་དྭགས་ཀྱི་ཚལ་བརྗོད་སྐབས།“མ་ཤི་ཀའི་འདས་ལོ་ལྔ་བརྒྱའི་ནང་དུ་རྒྱའི་བཙུན་པ་ཕ་ཧིན་དང།བདུན་བརྒྱའི་ནང་ལ་ཞོན་ཙང་གཉིས་ནས”ཞེས་སོགས་ཀྱི་མཚོན་ཡེ་ཤའི་འདས་ལོ་བཀོད་འདུག།དེ་ན་གོང་དུ་བཀོད་པའི་འདས་ལོ་སྟེ་1956་དེ་ཡང་ཡ་ཤེ་མ་ཤེའི་ཀའི་འདས་ལོ་ཡིན་པ་ནི་གདོན་མི་མ་ཟ།འདས་ལོ་དེ་བོད་ཀྱི་རབ་བྱུང་བཅུ་དྲུག་པའི་མེ་སྤྲེལ་ལོ་ཡིན་ཞིང།བོད་ཀྱི་རྒྱལ་དབང་ཡབ་སྲས་གཙོ་གྱུར་པའི་བོད་ཀྱི་ཆེ་རྒུ་རྣམས་རྒྱ་གར་འཕགས་ཡུལ་དུ་བསྐྱོད་ནས།བདག་ཅག་གྱི་སྟོན་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་སྟོང་གཉིས་དང་ལྔ་བརྒྱ་ལོན་པའི་དུས་དྲན་དུ་ཞུགས་པ་སོགས་ཀྱིས་ལོ་རྒྱུས་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་པའི་ལོ་དེ་རེད།
དེ་ན་བསྟན་བཅོས་འདི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་མ་བརྩམས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་ཇི་ལྟར་འགྲོ་ཞེ་ན།དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་མདོར་བསྡུས་སུ་བཀོད་ན།གསལ་བོ་ཡོང་གིན་རེད།དགེ་ཆོས་ནི་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་བའི་ཆུ་ཡོས་ལོ་(1903)སྐུ་འཁྲུངས།རབ་བྱུང་བཅུ་དྲུག་པའི་ཤིང་ཁྱི་ལོ་(1934)རྒྱ་གར་ཏུ་ཕེབས།ཤིང་བྱའི་ལོ་སྟོད་དུ་(1945)བོད་དུ་ཕྱིར་ཕེབས།མེ་ཁྱི་ལོ་ལ(1946) བཙོན་དུ་ཕེབས།ས་གླང་གི་(1949) དགུན་བཙོན་ནས་ཕེབས།ལྕགས་ཡོས་(1951)ལོ་ཧོར་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ཚེས་བཅུ་བཞི་ཉིན་སྐུ་དཀྲོངས།དེ་བས་གོང་གི་ཏ་ལྟའི་འདས་ལོ་ཟེར་པའི་འདས་ལོ་དེ་ནི་དགེ་ཆོས་སྐུ་གཤེགས་ལོ་ལྔ་རྗེས་ཀྱི་ཡེ་ཤེའི་འདས་ལོ་དེ་རེད།
དེ་བཞིན་ཡང་རྩོམ་འདིའི་ནང་དུ་ས་ར་ན་ཐའང་བོད་མིང་དུ་དྲང་སྲོང་ལྷུང་བ་རི་དྭགས་ཀྱི་ཚལ་དུ་ཡོད་པའི་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་ཀ་ཏོག་སེངྒེ་ལྡན་པ་དང།མུལ་ག་ནྡ་ཀུཊི་བུ་ཧཱ་ར་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་འཇར་ཕན་གྱི་རི་མོ་འབྲི་མཁན་གྲགས་ཅན་ཀོ་སི་ཏུ་ནི་(Kosetsu Nosu)ཡིས་བྲིས་བའི་སྟོན་པའི་རྣམ་ཐར་གྱི་སྐོར་བཤད་སྐབས།འདི་ལྟར་“གཙུག་ལག་ཁང་གི་གྱང་ལོགས་སུ་རི་པིན་པའི་རི་མོ་མཁན་མཁས་བ་ཀོ་སི་ཏུ་ནོ་ནས་བྲིས་བའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐྱེས་རབས་རྣམ་ཐར་ནས་ཐོན་པ་དེ་ནི་རྒྱ་གར་ཡོངས་ལ་ཞི་བདེའི་གཅིག་མཐུན་ལམ་ཡོང་བའི་བརྡ་མཚོན་དང།ད་ལྟ་མི་འཇིགས་སེངྒས་བརྒྱན་པའི་ཏོག་འདི་བཞིན་རང་དབང་སྐྱར་ཐོབ་ཀྱི་རྒྱ་གར་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཞུང་རྟགས་སུ་འདི་འཛིན་པའོ”འཇར་ཕན་པ་དེས་རི་མོ་འདི་་འདིའི་སྤྱི་ལོ་སུམ་བཅུ་ནང་ལ་བྲིས་མོད།མི་འཇིགས་སེང་གེའི་བརྒྱན་པའི་ཏོག་འདི་ཉིད་རྒྱ་གར་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཞུང་རྟགས་སུ་བཀོད་པའི་ལོ་ནི།ལྕགས་སྟག་ 1950 ལོའི་སྤྱི་ཟླ་དང་པོའི་ཚེས་ཉེར་དྲུག་ཉིན་སྟེ།རྒྱ་གར་མི་སེར་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པའི་ཁྱབ་བསྒྲགས་ཀྱི་ཉིན་མོ་དེ་ཡིན།འདི་བས་ཀྱང་རྩོམ་འདི་ནི།མ་མཐའ་ཡང་ལྕགས་སྟག་གི་རྗེས་ནས་བརྩམས་པར་མངོན།དེ་ན་བསྟན་བཅོས་འདི་དགེ་ཆོས་བཙོན་ནས་ཐོན་མ་ཐག་ཏུ།རྒྱལ་རབས་དེབ་ཐེར་དཀར་པོ་སོགས་མཇུག་སྐྱོང་མ་ཐུབ་པར།ར་བཟི་ནས་སྡོད་པའི་སྐབས་ཤིག་ལ་བརྩམས་པ་ཡིན་དགོས།ལར་ཏུ་བཙོན་ནས་བཏོན་མ་ཐག་ཏུ་འདི་འདྲ་བའི་གནས་ཡིག་ཡག་པོ་ཤིག་བརྩམས་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་ཡིན་ན།འཛམ་གླིང་ན་དཀོན་པའི་བཻཌཱུརྱའི་བུམ་པ་ཞིག་རྡོ་ལ་བརྡབས་སོང་ཞེས་སྐྱོ་ཉམས་ཅན་གྱི་གསུང་དེའང་སྔ་དྲགས་བ་མ་ཡིན་ནམ།
གོང་གི་དོགས་པ་དེ་དག་ལས་ཀྱང་རྩོམ་འདི་ཆུ་འབྲུག་(1952) གི་རྗེས་སུ་བརྩམས་པའི་དཔང་རྟགས་རྣལ་མ་ཞིག་ནི།བསྟན་བཅོས་དེའི་ནང་གི་སན་ཅི་(Sanchi) ཞེས་བའི་སྐོར་གྱི་གནས་བཤད་དང།ཁྱད་པར་ཏུ་ཉན་ཐོས་ཆེན་པོ་ཤ་རིའི་བུ་དང།མཽགལ་པུཏྲ་གཉིས་ཀྱི་རིལ་བསྲེལ་ལས་འཕྲོས་བའི་ལོ་རྒྱུས་དེ་རེད།སན་ཅི་ཞེས་བའི་ལྷ་ཁང་འདི་ཐོག་མར།ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་ཞིང།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཀྱང་འདི་སྐོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བོ་ཞིག།གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་ཏུ་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་བཞེངས་བའི་མཆོད་རྟེན་མང་པོའི་སྐོར་གྱི་དབྱིབས་སོགས་གསུང་འདུག་པ་འདི་ལྟར།“རྒྱ་གར་ཏུ་རྒྱལ་བོ་འདིས་བཞེངས་བའི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་རལ་དུ་གྲངས་ཀྱི་མི་ཆོད་ཅིང།ཡེ་མ་ཉམས་ཞིག་ཀྱང་སན་ཅིའི་ཡུལ་དུ་ཡོད་ལ”(དགེ་ཆོས,པོད་གཉིས་བ,ཤོག་གྲངས་178 )ཞེས་གསུང་འདུག་པ་དང།ཁྱད་པར་ཏུ་ མཽགལ་པུཏྲ་གཉིས་ཀྱིས་རིལ་བསྲེས་སྐོར་ལ།ཤོག་གྲངས་དེའི་མགོ་སྟོད་དུ“འདི་ནི་མཽགལ་པུཏྲ་སྟེ་ཉེ་དུས་སུ་སྔོན་གྱི་མཆོད་རྟེན་ཞིག་རལ་དུ་སོང་བ་ཞིག་ནས་གནས་བརྟན་འདི་སྐུ་རུས་རྡོ་སྒྲོམ་དུ་བཅུག་པ་མཽརྱའི་ཡེ་གེ་འི་ཁ་བྱང་བཏབ་པ་ཞིག་རྙེད་པ་ཕྱི་གླིང་བ་དག་གིས་བརྐུས་ནས་ཏ་ལྟ་ལོན་ཊོན་དུ་ཡོད་ཟེར”་ཅེས་གསུང་འདུག།སྤྱིར་བཏང་སན་ཅིའི་གནས་འདི་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་ཞལ་བཞུགས་པའི་དུས་དང་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་པས་བོད་དང་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱ་གར་ལམ་ཡིག་སོགས་ཀྱི་ནང་དུ་བྲིས་མི་འདུག།
སང་ཅི་ཟེར་པའི་ལྷ་ཁང་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐབས་དང།རྗེས་སུ་བཞེངས་བ་ཡིན་ཞིང།ཕྱིས་སུ་དབྱིན་ཇི་བ་ཨེ་ལེག་ཛན་ཌར་ཀོན་ནིང་ཧམ་ Alexander Cunningham ( 1814 – 1893)ཟེར་བ་དེས་རབ་བྱུང་བཞི་བའི་ལྕགས་ཕག་ལོ(1851)ལ་རྙེད་པ་དང།འདི་ནི་བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན་གྱི་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་བརྩམས་ནས་ལོ་ཕལ་ཆེར་བཅོ་བརྒྱད་ཙམ་གྱི་རྗེས་རེད།དབྱིན་ཇི་བ་འདིས་རྒྱ་ནག་ཐང་སིན་དང།སྔོན་གྱི་གྷི་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང།ས་དེ་དངོས་སུ་སོང་ནས་རྟོག་དཔྱོད་ཀྱིས་ད་ལྟ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པའི་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་བའི་གནས་ཆེན་རྣམས་ངོས་བཟུང།ད་ལྟ་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་གནའ་ཆས་རིག་པའི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་དུ་གྲགས་།རྒྱ་གར་གྱི་གནས་ཆེན་རྣམས་ངོས་འཛིན་པའི་དཔེ་དེབ་ཁ་ཤས་བརྩམས།དབྱིན་ཇི་བ་འདིས་སན་ཅི་གྲོང་ནས་མཆོད་རྟེན་གསུམ་པའི་ནང་དུ་ཉན་ཐོས་གཉིས་ཀྱི་རིལ་བསྲེས་རྙེད་ཅིང།དེ་ནས་རིལ་བསྲེས་གཉིས་དབྱིན་ཇིའི་ལོན་ཊོན་དུ་ཁྱེར་ཏེ་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ཞིག་གི་ནང་བཞག།རབ་བྱུང་བཅུ་དྲུག་པའི་ས་ཡོས་ལོ་(1939)ལོ་ལ་རྒྱ་གར་གྱི་བྱང་ཆུབ་ཆོས་ཚོགས་ཆེན་མོས་དབྱིན་ཇིའི་གཞུང་ལ་ཕྱིར་རྒྱ་གར་ཏུ་འདྲེན་དགོས་བའི་རེ་བ་ཞུས་བར།དབྱིན་ཇིའི་གཞུང་གིས་དེ་ལྟར་ཆོག་པའི་ཆོག་མཆན་ཐོབ་སྟེ།འདྲེན་པར་བརྩམས་པ་ན་འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་བ་ལངས་ཏེ།མེ་ཕག་(1747)བར་དུ་གདན་འདྲེན་པའི་སྐལ་བ་མ་བྱུང།དེ་བས་གོང་གི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་གི་སྐད་ཆ་ལ་གཞིགས་ན།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་གསེར་ཐང་རྩོམ་དུས་རིལ་བསྲེལ་གཉིས་ད་དུང་དབྱིན་ཇིའོ་ལོན་ཊོན་དུ་ཡོད་པ་ནི་གཞི་བཞག་རེད།
མེ་ཕག་ལོ་ལ་འཛམ་གླིང་དམག་ཆེན་གཉིས་བ་མཇུག་སྒྲིལ་བ་དང།ཡུལ་རྣམས་དུས་བདེ་ཞོད་འཇགས་ཡིན་པའི་སྐལ་བ་བཟང་པོ་ཐོབ་པས།བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོས་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་མགོ་འདྲེན་འོག།རིལ་བསྲེལ་དེ་གཉིས་ཐོག་དང་པོ་སིངྒ་ལ་རུ་གདན་ཞུས་མཛད།མི་འབུམ་ཁ་ཤས་ལ་མཆོད་མཇལ་གྱི་སྐལ་བ་ཐོབ།དེ་ནས་རྒྱ་གར་ཤར་གྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེན་མོ་ཀ་ལ་ཀ་ཏའི་བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོའི་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་བཤམས།དེ་ནས་འབར་མའི་ཡུལ་ལ་གདན་དྲངས་ཏེ།ཡུལ་དེའི་ཡུལ་མི་འབུམ་ཕྲག་མང་པོ་ལ་མཇལ་བའི་སྐལ་བ་བྱུང།དེ་ནས་བལ་ཡུལ་དང།ལ་དྭགས།དེ་ནས་རྒྱ་གར་སླེབས་ཞིང།མཐར་རིལ་བསྲེལ་དེ་དག་དུམ་བུ་གསུམ་དུ་ཕྱེ་ནས།གཅིག་འབར་མ་དང།གཅིག་སིངྒ་བ་རྣམས་ཀྱིས་ཁྱེར།ལྷག་མ་རྣམས་ཆུ་འབྲུག་གི་ལོ(1952)ཡི་ཕྱི་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པའི་ཚེས་སུམ་ཅུ་ཉིན་སན་ཅིའི་ལྷ་ཁང་གསར་པའི་ནང་རྟེན་དུ་གདན་འདྲེན་དུ་བཞུགས་སོ།བསྟན་བཅོས་འདིའི་ནང་དུ་རིལ་བསྲེལ་གཉིས་ཕྱིར་སན་ཅིའི་ལྷ་ཁང་ཏུ་བཞུགས་པའི་སྐོར་འདི་ལྟར།“མཆོད་རྟེན་འདིའི་ནང་རྟེན་དུ་སྟོན་པའི་ཉན་ཐོས་ཆེན་པོ་ཤ་རིའི་བུ་དང།མཽ་གལྱན་པུ་ཏྲ་གཉིས་ཀྱི་རིལ་བསྲེལ་དག་ཇེན་ནེ་རལ་ཀུན་ནིང་གྷམ་(དོན་གྱིས་ཨེ་ལེག་ཛན་ཌར་ཀོན་ནིང་ཧམ་Aexander Cunningham ( 1814 – 1893 ཟེར་བ་འདི་ཡིན) ཞེས་པར་ཐོབ་པ་རྣམས་ཉེ་དུས་དབྱིན་ཇིའི་རྒྱལ་ས་ལོན་དོན་ནས་ཕྱིར་རྒྱ་གར་ཏུ་གདན་ཞུས་ཀྱིས་སན་ཅིའི་ལྷ་ཁང་གསར་པའི་ནང་རྟེན་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་སོ”ཞེས་གསུང་འདུག།གཙུག་ལག་ཁང་གསར་བ་དེའི་མིང་དུ་New Chetiyagiri Vihara ཞེས་ཟེར།དེ་ན་གནས་ཚུལ་འདི་ནི་དགེ་ཆོས་མྱ་ངན་ལས་འདས་བའི་ལོ་གཅིག་གི་ནང་ཙམ་ལ་བྱུང་བ་ཡིན་པས།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཇི་ལྟར་བརྩམས་པ་ཡིན་ནམ། འདི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གྲུབ་ཆེན་པ་དང།གསར་བརྗེ་བ་དག་གིས་བློ་ངོར་བདེ་ན་མ་གཏོགས་ང་ལྟ་བུ་གང་ཟག་ཕལ་བ་དག་གི་བློ་ངོར་ཆུད་དཀའ།
མཐའ་སྤང་བ་ལ།
སྤྱི་བཏང་ཚིག་གི་འགྲོ་སྟངས་དང།མཁས་བ་འགའ་ཤས་ཀྱི་མིང་འདོགས་སྟངས་སོགས།བསྟན་བཅོས་འདི་དང།དགེ་ཆོས་ཀྱི་དངོས་སུ་བརྩམས་པའི་རྒྱ་གར་ལམ་ཡིག་གཉིས་བསྡུར་ནའང་མི་འདྲ་བ་མང་དུ་འདུག་ཅིང།རྩོམ་པ་པོ་གཅིག་གིས་དེ་འདྲ་བའི་ཡི་གེ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་བྲིས་ཡོང་ངམ་སྙམ་པའི་དོགས་པ་ཡང་འདུག་མོད།ཞུས་ཆེན་པ་དག་གིས་རིགས་པའི་རྩལ་བཏོན་ནས་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཡོད་ན་ནི་ང་ལྟ་བུ་མི་གཉོམ་ཆུང་ལག་ཏུ་སྨྱུ་གུ་དང་།ཕྲེང་བ་ལས་མེད་པ་ཞིག་གིས་ཅི་ཤེས།ཡིན་ནའང་འདི་མུས་བཞག་ན་རྩོམ་པ་པོ་དངོས་དེའི་འབད་པ་དང།ཀུན་སློང་སོགས་ལ་བརྩི་མཐོང་མེད་པར་་བཏང་བར་འདྲ་བ་ཞིག་དང།དགེ་ཆོས་རང་གི་རྣམ་ཐར་ཡང་གཙང་དག་དང།བདེན་པ་ཞིག་ཡོང་ཆེད་དུ་གོང་གི་དོགས་སློང་དེ་དག་བཀོད་པ་ཡིན།འདི་ལྟར་དོགས་སློང་བཀོད་དེ་བཏང་སྙོམས་སུ་འདུག་འདོད་པ་ལ།ཁ་ཅིག་གིས་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བརྩམས་པ་མ་ཡིན་ན།སུས་བརྩམས་པ་རེད་དམ་ཅེས་དང་།དགེ་ཆོས་མ་གཏོགས་གཞན་གྱིས་འདི་ལྟ་བུ་རྩོམ་སྲིད་ཀྱི་མ་རེད་ཅེས་སྐད་རྒྱབ་ཡོང་ན།མ་ཤེས་ལགས་ཞེས་སྐད་ཆུང་ངུ་ཤིག་གིས་དགོངས་གསོལ་ཞུ་རྒྱུ་ལས།ཁྱེད་ཅག་ལ་སྐད་ཆེ་ཆུང་འགྲན་པའི་སྙིང་སྟོབས་ང་ལ་མེད།
ལར་ཏུ་ཕྲན་གྱིས་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་སྐོར་ཀྱི་དོགས་སློང་སོགས་ལས་འཕྲོས་བའི་འཕྲོལ་མོལ་ནང་བཀོད་པ་བཞིན།ད་ལྟ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་ངོ་མ་དེ་ཡང་ལྷ་སྒྲུང་ཅན་དུ་བསྒྱུར་བཞིན་འདུག།དེ་བས་ང་ཚོ་རྩོམ་པ་པོ་དངོས་དེའི་མིང་ཙམ་ཡང་ཐོས་མ་ཐུབ་པའི་གནས་ཚུལ་སྐྱོ་བོ་འདི་བྱུང་བ་རེད།ཕྲན་གྱིས་གསུང་རྩོམ་འདི་ཅི་ལྟར་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་ལྕགས་སྒམ་ནང་སོང་ནས།རྗེས་སུ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་ཡིན་ཞག་གིས་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་ནང་བཀོད་པའི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བོ་མི་ཤེས།དགེ་ཆོས་ལགས་ཀྱི་ཚ་བོ།ཕ་བཞིས་ཀྱི་བདག་པོ།ཡ་རབས་སྤྱོད་བཟང་ཅན་གྱི་རྒན་པོ་གཞན་སེམས་ཅན།རྒན་གཡང་དྲུང་རྒྱལ་ལགས་ལ་དེའི་སྐོར་གྱི་དོགས་གཞིའི་བཅར་འདྲི་ཞུས་བསམ་ཡང།འདུ་བྲེལ་གཞན་གྱིས་དབང་གིས་སྟབས་མ་བདེ།དེ་བས་བསམ་ཤེས་ཅན་དང།བློ་གཟུར་བ་གནས་བ་དག་གིས་ངས་བཤད་པའི་སྐད་ཆ་འདི་ཐམས་ཅད།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་གསུང་བ་བཞིན་ང་ཚར་གཅོད་པའི་སྐད་ཆ་ཞིག་ལ་བསམ་བློ་མ་བཏང་བར་ཚུལ་བཞིན་ཏུ་དཔྱད་དེ་ལན་ཞིག་ངེས་པར་ཏུ་ཡོད་པར་ཞུ།
ད་དུང་དགེ་ཆོས་དང་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་གྱི་ཐད་ལ་ཞིབ་དཔྱད་བྱ་དགོས་བ་ཤིན་ཏུ་མང།དཔེར་ན་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ནང་གི་རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ནས་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐོར་ལྟ་བུ་རེད།ཁ་ཅིག་འདི་ཁོང་གིས་རྒྱ་ཡིག་གི་ཐོག་ནས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་རེད་ཟེར།དེ་ན་ཁོང་གིས་རྒྱ་ཡིག་ཤེས་བ་ནི་ཏན་ཏན་རེད།ཡང་ཁ་ཅིག་གིས་དབྱིན་ཇི་ཡི་གེ་ལས་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་བ་རེད་ཟེར།རྩོམ་དེའི་མཇུག་དུ་“བྱང་ཀུ་ལུ་ཏར་ཡོད་དུས་སུ་བོད་ཟླ༣པའི་ཚེས་བཅུ་དྲུག་ལ་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་སུག་བྲིས་བྱས”ཞེས་བྲིས་འདུག།ཡིན་ནའང་དོགས་གཞི་ཅུང་ཙམ་ཡང་མེད་པར་ཁོང་གིས་གསུང་གི་ནང་དུ་བཀོད་འདུག།འདི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བསྒྱུར་བ་རེད་དམ།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ས་གང་ནས་རྒྱ་ཡིག་སྤྱངས་བ་རེད།རྒྱ་ཡིག་ལ་དེ་འདྲ་ཡག་པོ་མཁྱེན་གིན་རེད་དམ།དབྱིན་ཇི་བ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་ཐར་རིག་བྱེད་གཏམ་རྒྱུད་དུ་གཏོང་མཁན།བདེ་སྤྱིན་བཟང་མོས།དགེ་ཆོས་ཀྱིས་རྒྱ་ཡིག་ཀ་ལ་ཀ་ཏ་ཡོད་པའི་རྒྱ་ནག་གཞུང་ཚབ་ཁང་གིས་མི་ཞིག་གིས་དྲུང་ནས་སྤྱངས་བ་རེད་ཟེར།འདི་བདེན་པ་རེད་དམ།
ད་དུང་འདིས་ག་ལ་ཚད།དགེ་ཆོས་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ཐོ་ཡིག་མང་ཆེ་བའི་ནང་དུ་སྤྱོད་འཇུག་ཆེན་མོ་ཆ་ཚང།རྣམ་འགྲེལ་རྩ་བ་གཉིས་དབྱིན་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་ཡོད་ཅེས་བཀོད་འདུག།ཕྲན་གྱིས་ལོ་ཕལ་ཆེར་ཉི་ཤུ་ཙམ་གྱི་རིང་ལ་དགེ་ཆོས་སྤྱོད་འཇུག་ཆེན་མོ་དབྱིན་བསྒྱུར་མ་ཞིག་དང།རྣམ་འགྲེལ་རྩ་བ་དབྱིན་འགྱུར་མ་ཞིག་བཙལ་བ་ཡིན་ཀྱང།ད་བར་རྙེད་མ་བྱུང།དེ་བས་གསར་གཏོད་པ་དག་གིས་ཕྲན་ལ་འདི་གཉིས་ཀྱི་འགྱུར་རེ་སྤྲོད་རྒྱུ་བྱུང་ན།བར་སྐབས་ཀྱི་ང་ལ་དེ་ལས་ལྷག་པའི་ཕན་པ་སྒྲུབ་པ་ཞིག་མེད།
མཐར་ཕྲན་གྱི་དགེ་ཆོས་ཀྱི་ཐོ་ཡིག་གཉིས་ལས་འཕྲོས་བའི་རྩོད་རྙོག་དང་འདྲ་བར།རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་མེད་པར་ངའི་མགོ་ལ་ས་རྩོད་དང་ཆུ་རྩོད།གྲུབ་མཐའི་ཆགས་སྡང།བླ་སློབ་བར་གྱི་ཞེ་སྡང་སོགས་ཀྱིས་སྐད་ཆ་དག་ནམ་ཡང་མི་བཤད་པའི་རེ་བ་ལན་བརྒྱ་ཞུ།དེ་མིན་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཐད་ནས་གང་རྩོད་བསམ་ན་བརྩད་ན་འགྲིག།རིགས་པ་དང།གནས་ལུགས་དཔང་དུ་བཞག་ནས་རྩོད།དེ་ མིན་ས་རྩོད་ཆུ་རྩོད་དང།གྲུབ་མཐའ་སོགས་བརྩད་ནས་མི་གསོད་ཁྲག་འབྱིན་གྱིས་ལས་ལ་ཁྱེད་ཚོས་མཁས་བར་འདུག་པས། རྒྱལ་ཁ་ཁྱེད་རང་ཚོ་ལ་སྤྲད་པ་ཡིན། ཅེས་མདོ་སྨད་སའི་ཐིག་ལེ་ལུམཱི་ནི་ཚལ་གཉིས་པའི་ཉེ་འགྲམ་༢༠༡༡་ལོའི་ཕྱི་ཟླ་༡་ཚེས་༡་ཉིན་རྡོ་སྦིས་བ་བློ་བཟང་ཡོན་ཏན་གྱིས་བྲིས་བའོ། །
ཟུར་བཤད༽
ལོ་སྔོན་མའི་ལོ་མགོ་རུ།ཕྲན་གྱིས་རྩེད་མཚར་གྱི་ཚུལ་དུ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་གྱི་རྩོམ་འགའ་ཤས་འབྲི་རྒྱུ་ཞེས་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་པ་ལ།ཁ་ཅིག་གིས་བདེན་པར་བསམ་ནས།རྩོམ་ག་དུས་བཏོན་གིན་ཡིན་ནམ་ཞེས་འདྲི་མཁན་ཡང་བྱུང་ཞིང།དེ་བས་དེ་རྣམས་ལ་ལོ་གསར་གྱི་གཟིགས་མོ་ཤིག་གི་ཚུལ་དུ་འདི་ཕུལ་བ་ཡིན་ནོ།